Εισαγωγή
(1) Ἀφοῦ ἡ Ἐπιτροπή μας ἐξέφρασε τήν ἄποψίν της περί τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας ὡς κοινωνίας πίστεως καί μυστηρίων, ἐκδηλουμένης κατά κύριον τρόπον ἐν τῇ μυστηριακῇ ἱερουργίᾳ, ἐπιλαμβανόμεθα νῦν τοῦ κεφαλαιώδους θέματος τῆς θέσεως καί τοῦ ρόλου τοῦ ἱερατικοῦ λειτουργήματος ἐν τῇ μυστηριακῇ δομῇ τῆς Ἐκκλησίας. Θά ἐξετάσωμεν λοιπόν τό μυστήριον τῆς ἱερωσύνης καί ἐπίσης τήν χειροτονίαν εἰς ἕνα ἕκαστον βαθμόν τῆς ἱερωσύνης, ἤτοι τοῦ ἐπισκόπου, τοῦ πρεσβυτέρου καί τοῦ διακόνου. Στηριζόμεθα πράγματι ἐπί τῆς βεβαιότητος, ὅτι εἰς ἀμφοτέρας τάς Ἐκκλησίας μας ἡ ἀποστολική διαδοχή εἶναι θεμελιώδης διά τόν ἁγιασμόν καί τήν ἑνότητα τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ.
(2) Αἱ Ἐκκλησίαι μας δέχονται, ὅτι ἡ ἱερωσύνη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ καθιστᾷ παροῦσαν τήν ἱερωσύνην αὐτοῦ τοῦ ἰδίου τοῦ Χριστοῦ. Εἰς τά βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης ὁ Χριστός καλεῖται ἀπόστολος, προφήτης, ποιμήν, ὑπηρέτης, διάκονος, διδάσκαλος, ἱερεύς, ἐπίσκοπος. Ἡ κοινή μας παράδοσις ἀναγνωρίζει ἐπίσης τόν στενόν δεσμόν, ὁ ὁποῖος ὑπάρχει μεταξύ τοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
(3) Ἡ τοιαύτη ἀντίληψις ἐμποδίζει ἀπό τοῦ νά θεωρήσωμεν τόν Χριστόν κεχωρισμένως ἀπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ οἰκονομίᾳ. Ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ του εἶναι καί ἐσχατολογικῆς φύσεως, ἐφόσον τό Πνεῦμα εἶναι ὁ ἀρραβών τῆς πλήρους πραγματοποιήσεως τοῦ σχεδίου τοῦ Θεοῦ περί τοῦ κόσμου.
(4) Ἐντός αὐτῆς τῆς προοπτικῆς ἡ Ἐκκλησία ἐμφανίζεται ὡς ἡ κοινότης τῆς Νέας Διαθήκης, τήν ὁποίαν συνάγει περί ἑαυτόν ὁ Χριστός διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί οἰκοδομεῖ ὡς τό ἑαυτοῦ σῶμα. Διά τῆς Ἐκκλησίας ὁ Χριστός εἶναι παρών ἐν τῇ ἱστορίᾳ καί ἐπιτυγχάνει δι᾽ αὐτῆς τήν σωτηρίαν τοῦ κόσμου.
(5) Ἐφόσον ὁ Χριστός εἶναι παρών ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἑπόμενον εἶναι ὅτι ἡ ἱερωσύνη του ἀσκεῖται ἐν αὐτῇ. Ἡ ἱερωσύνη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ δέν εἶναι διάφορος τῆς ἱερωσύνης τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά πηγάζει ἐξ αὐτῆς. Ἐφόσον τό ὑπό τοῦ Χριστοῦ ἀποσταλέν Πνεῦμα ζωογονεῖ τήν Ἐκκλησίαν, ἕπεται ὅτι ἡ ἱερωσύνη ἀποβαίνει καρποφόρος διά τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Περιλαμβάνει αὕτη πράγματι πλήθος λειτουργημάτων, τά ὁποῖα ἀσκοῦν τά μέλη τῆς κοινότητος, συμφώνως πρός τήν ποικιλίαν τῶν χαρισμάτων πού λαμβάνουν ὡς μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ὡρισμένα αὐτῶν τῶν μελῶν λαμβάνουν διά τῆς χειροτονίας καί ἀσκοῦν τό εἰδικόν λειτούργημα τοῦ ἐπισκόπου, τοῦ πρεσβυτέρου καί τοῦ διακόνου. Ἡ Ἐκκλησία ὑπάρχει χάρις εἰς τά ὑπό τοῦ Πνεύματος χορηγούμενα λειτουργήματα· ἡ ἱερωσύνη ἐπίσης ὑπάρχει χάρις εἰς τήν Ἐκκλησίαν, δηλαδή δέν νοεῖται ἐκτός ἤ ὑπεράνω τῆς κοινότητος.
Α. Ὁ Χριστός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα
(6) Τό αἰωνίως ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον καί ἐν Υἱῷ ἀναπαυόμενον Πνεῦμα, προητοίμασε τήν φανέρωσιν τοῦ Χριστοῦ καί ἐτελείωσεν αὐτήν. Ἡ ἐνανθρώπησις τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ὁ θάνατος καί ἡ ἀνάστασίς του συνετελέσθησαν πράγματι συμφώνως πρός τό θέλημα τοῦ Πατρός, ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Κατά τήν βάπτισιν τοῦ Χριστοῦ ὁ Πατήρ διά τής φανερώσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐγκαινιάζει τήν ἀποστολήν τοῦ Υἱοῦ. Τό Πνεῦμα τοῦτο εἶναι παρόν εἰς τήν ἀποστολήν του, δηλαδή εἰς τό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Σωτηρίας, εἰς τήν φανέρωσιν τῆς ἐλεύσεως τῆς Βασιλείας, εἰς τήν παροχήν μαρτυρίας περί τοῦ Πατρός. Ἐν τῷ αὐτῷ πάλιν Πνεύματι ὁ Χριστός, ὡς ὁ μόνος Ἱερεύς τῆς Νέας Διαθήκης, ἐθυσίασε τήν ζωήν του καί διά τοῦ Πνεύματος τούτου ἐδοξάσθη.
(7) Μετά τήν Πεντηκοστήν, οἱ ἐπιφορτισμένοι μέ τήν ἱερωσύνην ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, πού εἶναι τό Σῶμά του, μόνον πάλιν ἐν τῷ Πνεύματι δύνανται νά ἀσκήσουν τάς πράξεις ἐκείνας πού ὁδηγοῦν τό Σῶμα εἰς τήν πλήρη του αὔξησιν. Τόσον ἐν τῇ ἀποστολῇ τοῦ Χριστοῦ ὅσον καί ἐν ἐκείνῃ τῆς Ἐκκλησίας, ἐνεργεῖ τό ἕν καί τό αὐτό Πνεῦμα, παραμένον μεθ᾽ ἡμῶν πάσας τάς ἡμέρας.
(8) Ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἡ ἱερωσύνη πρέπει νά βιοῦται ἐν ἁγιότητι, χάριν τοῦ ἁγιασμοῦ τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Διά νά δυνηθῇ ὁλόκληρος ἡ Ἐκκλησία καί δή οἱ ἔχοντες τήν ἱερωσύνην νά συμβάλουν πρεπόντως εἰς «τόν καταρτισμόν τῶν ἁγίων, εἰς ἔργον διακονίας, εἰς οἰκοδομήν τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ», αἱ διάφοροι διακονίαι καθίστανται δυναταί διά πλήθους χαρισμάτων (Ἐφ. 4,11-12· πρβλ. Α´ Κορ. 12, 4-8· Ρωμ. 12,4-8).
(9) Τό καινόν τῆς ἱερωσύνης τῆς Ἐκκλησίας ἔγκειται ἐν τούτῳ: ὁ Χριστός, διάκονος Θεοῦ διά τήν ἀνθρωπότητα, εἶναι παρών διά τοῦ Πνεύματος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, τῷ σώματι αὐτοῦ, ἀπό τοῦ ὁποίου δέν δύναται νά χωρισθῇ. Κατά τόν μυστηριακόν τοῦτον τρόπον πρέπει νά κατανοηθῇ τό ἔργον τοῦ Χριστοῦ ἐν τῇ ἱστορίᾳ ἀπό τῆς Πεντηκοστῆς μέχρι τῆς Παρουσίας. Τό λειτούργημα τῆς Ἐκκλησίας καθ᾽ ἑαυτό εἶναι μυστηριακῆς φύσεως.
(10) Διά τόν λόγον τοῦτον, ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ εἶναι καί ἐσχατολογική. Ὅπου ἐνεργεῖ τό Πνεῦμα, ἀποκαλύπτει εἰς τόν κόσμον τήν παρουσίαν τῆς Βασιλείας ἐν τῇ δημιουργίᾳ. Ἐνταῦθα εἶναι ἐρριζωμένη ἡ ἐκκλησιαστική ἱερωσύνη.
(11) Ἡ ἱερωσύνη αὐτή εἶναι μυστηριακῆς φύσεως. Ἡ λέξις «μυστηριακῆς» ἐνταῦθα ἀποσκοπεῖ εἰς τό νά ὑπογραμμίσῃ ὅτι κάθε λειτούργημα συνδέεται μέ τήν ἐσχατολογικήν πραγματικότητα τῆς Βασιλείας. Ἡ Χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὡς ἀρραβών τῶν ἐσχάτων, πηγάζουσα ἐκ τοῦ θανάτου καί τῆς ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, προσφέρεται κατά μυστηριακόν τρόπον δι᾽ αἰσθητῶν μέσων. Ἡ λέξις «μυστηριακός» δηλοῖ ἐπίσης, ὅτι ὁ λειτουργός εἶναι μέλος τῆς κοινότητος, προικισθέν ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ ἴδιον λειτούργημα καί ἰδίαν ἐξουσίαν διά να συνάξῃ αὐτήν καί διά νά προστῇ, ἐν ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ, τῶν πράξεων δι᾽ ὧν τελεῖ αὕτη τά σωτηριώδη μυστήρια. Αὐτή ἡ ἄποψις περί μυστηριακότητος τῆς ἱερωσύνης στηρίζεται εἰς τό γεγονός, ὅτι ὁ Χριστός εἶναι ἐκεῖνος πού καθίσταται παρών ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ διά τοῦ Πνεύματος, τό ὁποῖον ὁ ἴδιος ἀπέστειλεν εἰς αὐτήν.
(12) Ὁ χαρακτήρ αὐτός τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱερωσύνης διαφαίνεται περαιτέρω καί εἰς τό γεγονός, ὅτι τά λειτουργήματα σκοπόν ἔχουν νά ὑπηρετήσουν τόν κόσμον, ὁδηγοῦντα αὐτόν εἰς τόν ἀληθῆ σκοπόν του, τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ. Τοιουτοτρόπως, διά τῆς συγκροτήσεως τῆς ἐσχατολογικῆς κοινότητος, τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἱερωσύνη τῆς Ἐκκλησίας ἀνταποκρίνεται εἰς τάς ἀνάγκας τοῦ κόσμου.
(13) Ἡ συνηγμένη ἐν Πνεύματι κοινότης περί τόν Χριστόν, ὁ ὁποῖος ἀσκεῖ τῆν ἱερωσύνην του διά τον κόσμον, ἔχει το θεμέλιόν της ἐπί τοῦ Χριστοῦ, ὄντος ἀκρογωνιαίου λίθου (Ἐφ. 2,20) καί ἐπί τῆς κοινότητος τῶν Δώδεκα. Ὁ ἀποστολικός χαρακτήρ τῶν Ἐκκλησιῶν καί τῆς ἱερωσύνης των γίνεται κατανοητός ἐντός τῶν δεδομένων τούτων.
(14) Οἱ Δώδεκα ἀφ᾽ ἑνός μέν εἶναι οἱ μάρτυρες τῆς ἱστορικῆς ζωῆς τοῦ Ἰησοῦ, τῆς ἱερωσύνης του καί τῆς ἀναστάσεώς του. Ἀφ᾽ ἑτέρου δέ, ὡς συνδεδεμένοι μέ τόν δοξασθέντα Χριστόν, συνδέουν κάθε κοινότητα μετά τῆς κοινότητος τῶν ἐσχάτων ἡμερῶν. Τοιουτοτρόπως, ἡ ἐκκλησιαστική ἱερωσύνη ὀνομάζεται ἀποστολική, διότι ἀσκεῖται ἐν συνεχείᾳ καί πιστότητι πρός ὅ, τι ἐδόθη ὑπό τοῦ Χριστοῦ καί παρεδόθη ὑπό τῶν Ἀποστόλων. Ἀλλά εἶναι ἐπίσης ἀποστολική, διότι ἡ εὐχαριστιακή σύναξις, εἰς τήν ὁποίαν προκάθηται ὁ λειτουργός, εἶναι μία πρόγευσις τῆς τελικῆς κοινότητος μετά τοῦ Χριστοῦ. Μέ τήν διπλῆν αὐτήν σχέσιν, ἡ ἱερωσύνη τῆς Ἐκκλησίας παραμένει σταθερῶς συνδεδεμένη πρός ἐκείνην τῶν Δώδεκα καί, δι᾽ αὐτῶν, πρός ἐκείνην τοῦ Χριστοῦ.
Β. Ἡ ἱερωσύνη ἐν τῇ οἰκονομίᾳ τῆς σωτηρίας
(15) Ὅλη ἡ θεία οἰκονομία κορυφοῦται εἰς τήν ἐνανθρώπησιν τοῦ Υἱοῦ, τό κήρυγμα, τό Πάθος, τήν ἔνδοξον Ἀνάστασιν, τήν Ἀνάληψιν καί τήν δευτέραν αὐτοῦ παρουσίαν. Ὁ Χριστός ἐνεργεῖ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι. Οὕτως ἐθεμελιώθη ἡ ἀποκατάστασις τῆς κοινωνίας Θεοῦ καί ἀνθρώπων διά παντός.
(16) Συμφώνως πρός τήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολήν, ὁ Χριστός διά τοῦ θανάτου του ἀπέβη ὁ μόνος μεσίτης τῆς καινῆς Διαθήκης (Ἑβρ. 9,15) καί, ἔχων εἰσέλθει ἐφάπαξ εἰς τά ἅγια διά τοῦ ἰδίου αἵματος (Ἑβρ. 9,12), εἶναι διά παντός ἐν τῷ οὐρανῷ ὁ μοναδικός καί αἰώνιος μέγας Ἀρχιερεύς τῆς καινῆς Διαθήκης, ἵνα «ἐμφανισθῇ τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ ὑπέρ ἡμῶν» (Ἑβρ. 9,24) καί προσφέρῃ τήν ἑαυτοῦ θυσίαν (Ἑβρ. 10,12).
(17) Ἀοράτως παρών ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, διά τοῦ ὑπ᾽ αὐτοῦ πεμφθέντος Ἁγίου Πνεύματος, παραμένει ὁ Χριστός ὁ μοναδικός μέγας αὐτῆς Ἀρχιερεύς. Ἐν Αὐτῷ, θύτῃ καί θύματι, πάντες ὁμοῦ, ποιμένες καί ποιμενόμενοι, συγκροτοῦν «γένος ἐκλεκτόν, βασίλειον ἱεράτευμα, ἔθνος ἅγιον, λαόν εἰς περιποίησιν» (Α´ Πέτρ. 2,9· πρβλ. Ἀποκ. 5,10).
(18) Ὅλα τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, ὡς μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, μετέχουν τῆς ἱερωσύνης αὐτοῦ, καλούμενα νά γίνουν «θυσία ζῶσα, ἁγία, εὐάρεστος τῷ Θεῷ» (Ρωμ. 12,1· πρβλ. Α´ Πέτρ. 2,5). Ὡς κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας ὁ Χριστός κατέστησεν εἰς τόπον καί τύπον αὐτοῦ τοῦς Ἀποστόλους, τούς ὁποίους ἐξέλεξεν ἐκ τοῦ λαοῦ, ἐφωδίασε μέ τό κῦρος καί τήν αὐθεντίαν αὐτοῦ καί ἐνίσχυσε μέ τήν Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τό ἔργον καί τήν ἀποστολήν τῶν Ἀποστόλων συνεχίζουν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ οἱ ἐπίσκοποι μέ τούς περί αὐτούς πρεσβυτέρους καί διακόνους, καθιστάμενοι διά τῆς χειροτονίας διάδοχοι τῶν Ἀποστόλων καί κατευθύνοντες τόν λαόν εἰς νομάς σωτηρίας.
(19) Περί τόν δοξασθέντα Κύριον οἱ Δώδεκα μαρτυροῦν τήν παρουσίαν τῆς ἤδη ἀρξαμένης Βασιλείας, ἡ ὁποία θά φανερωθῇ πλήρως κατά τήν δευτέραν ἔλευσιν. Ὁ Χριστός ὄντως ὑπεσχέθη εἰς αὐτούς, ὅτι θά καθήσουν ἐπί δώδεκα θρόνους, κρίνοντες μετά τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου τάς δώδεκα φυλάς τοῦ Ἰσραήλ (Ματθ. 19,28).
(20) Ἐπειδή οἱ Δώδεκα ὑπῆρξαν ἱστορικοί μάρτυρες ὅσων ἔπραξεν ὁ Κύριος, διά τοῦτο ἡ ἱερωσύνη των εἶναι μοναδική καί ἀναντικατάστατος. Ὅ, τι ἐθεμελίωσαν οὗτοι ἔμεινεν, ὡς ἐκ τούτου, τεθεμελιωμένον διά παντός καί οὑδείς εἰς τό μέλλον θά ἠμπορῇ νά οἰκοδομήσῃ εἰμή ἐν τῷ θεμελίῳ αὐτῶν τούτῳ (Ἐφ. 2,20· Ἀποκ. 21,14).
(21) Ἀλλά συγχρόνως οἱ Ἀπόστολοι παραμένουν τά θεμέλια τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῇ διά τῶν αἰώνων διαρκείᾳ αὐτῆς, κατά τοιοῦτον τρόπον ὥστε ἡ ἀποστολή, τήν ὁποίαν ἔλαβον παρά τοῦ Κυρίου, νά παραμένῃ ἀκόμη ὁρατή καί ἐνεργός, ἐν ἀναμονῇ τῆς ἐπιστροφῆς τοῦ Κυρίου (πρβλ. Ματθ. 18,18 καί ἤδη 16,19).
(22) Διά τόν λόγον τοῦτον ἡ Ἐκκλησία, διά τῆς ὁποίας ἐνεργεῖ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, ἀποτελεῖ αὐτή καθ᾽ ἑαυτήν τό κατ᾽ ἐξοχήν μυστήριον, τόν ἀρραβῶνα τῆς φανερώσεως τῶν ἐσχάτων πραγματικοτήτων, τήν πρόγευσιν τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ καί Πατρός, τῆς τελικῆς φάσεως ἐν τῇ ἱστορίᾳ.
(23) Εἰς τό κέντρον αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου, πού εἶναι ἡ Ἐκκλησία, εὑρίσκει τήν θέσιν της ἡ διά τῆς χειροτονίας χορηγουμένη ἱερωσύνη, δοθεῖσα δι᾽ αὐτήν τήν Ἐκκλησίαν. Αὕτη συνιστᾷ κατ᾽ ἐξοχήν χαρισματικήν διακονίαν ἐντός τῆς Ἐκκλησίας. Εὑρίσκεται εἰς τήν ὑπηρεσίαν τῆς συνεχοῦς ζωῆς καί ὑπάρξεως τῆς Ἐκκλησίας διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δηλαδή τῆς ἐν τῷ Χριστῷ ἑνότητος πάντων τῶν πιστῶν, ζώντων καί τεθνεώτων, τῶν μαρτύρων, τῶν ἁγίων, τῶν δικαίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.
Γ. Τό λειτούργημα τοῦ ἐπισκόπου, πρεσβυτέρου καί διακόνου
(24) Κατά τήν τέλεσιν τῆς Εὐχαριστίας, ἡ ὅλη σύναξις, ἕκαστος κατά τήν τάξιν του, είναι «λειτουργός» τῆς κοινωνίας, καί τοῦτο μόνον δυνάμει τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Καί διαιρέσεις διακονιῶν εἰσί, καί ὁ αὐτός Κύριος (...)· ἑκάστῳ δέ δίδοται ἡ φανέρωσις τοῦ Πνεύματος πρός τό συμφέρον» (Α´ Κορ. 12, 5-7). Αἱ διάφοροι διακονίαι συγκλίνουν εἰς τήν εὐχαριστιακήν σύναξιν, εἰς τά πλαίσια τῆς ὁποίας χορηγοῦνται. Ἐν τούτοις ἡ διαφορότης των ἐκτείνεται ἐφ᾽ ὁλοκλήρου τῆς ζωῆς τῆς κοινότητος: πιστότης εἰς τόν Λόγον τοῦ Θεοῦ, ἐμμονή ἐν τῇ ὁμονοίᾳ καί τῇ ἀδελφικῇ ἀγάπη, μαρτυρία ἐνώπιον τῶν «ἔξωθεν», αὔξησις εἰς ἁγιότητα, προσκαρτέρησις ἐν τῇ προσευχῇ, μέριμνα ὑπέρ τῶν πενήτων.
(25) Κορυφουμένη ἐν τῇ τελέσει τῆς εὐχαριστίας, ὅπου ὁλοκληροῦται ἡ χριστιανική μύησις, διά τῆς ὁποίας πάντες καθίστανται ἕν σῶμα Χριστοῦ, ἡ ἱερωσύνη τοῦ ἐπισκόπου, εἰς τό κέντρον τῆς ὁλότητος τῶν χαρισμάτων καί διακονιῶν πού γεννᾷ τό Ἅγιον Πνεῦμα, εἶναι διακονία τοῦ προεστῶτος διά τήν συναγωγήν εἰς ἑνότητα. Πράγματι ἡ τοπική Ἐκκλησία, προικισμένη μέ τήν ποικιλίαν τῶν χαρισμάτων τοῦ Πνεύματος, ἔχει εἰς τό κέντρον της τόν ἐπίσκοπον, ἡ μετά τοῦ ὁποίου κοινωνία πραγματοποιεῖ τήν ἑνότητα πάντων καί ἐκφράζει τήν πληρότητα τῆς Ἐκκλησίας.
(26) Ἡ ἑνότης αὐτή τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἀδιαχώριστος ἀπό τήν καθολικήν κοινωνίαν τῶν Ἐκκλησιῶν. Εἶναι ἀπαραίτητος διά μίαν Ἐκκλησίαν νά εὑρίσκηται εἰς κοινωνίαν μετά τῶν λοιπῶν Ἐκκλησιῶν. Ἡ κοινωνία αὕτη ἐκφράζεται καί πραγματοποιεῖται τόσον ἐντός τοῦ ἐπισκοπικοῦ συλλόγου ὅσον καί διά μέσου αὐτοῦ. Διά τῆς χειροτονίας του, ὁ ἐπίσκοπος καθίσταται λειτουργός μιᾶς Ἐκκλησίας, τήν ὁποίαν ἐκπροσωπεῖ ἐντός τῆς καθολικῆς κοινωνίας.
(27) Ἡ ἐπισκοπική χειροτονία, ἡ ὁποία κατά τούς κανόνας τελεῖται τουλάχιστον ὑπό δύο ἤ τριῶν ἐπισκόπων, ἐκφράζει τήν κοινωνίαν τῶν Ἐκκλησιῶν μετά τῆς τοῦ ἐκλεγέντος: εἰσάγει αὐτόν ἐν τῇ κοινωνίᾳ τῶν ἐπισκόπων. Ἐν τῇ χειροτονίᾳ οἱ ἐπίσκοποι ἀσκοῦν τό λειτούργημά των ὡς μαρτύρων τῆς κοινωνίας ἐν τῇ ἀποστολικῇ πίστει καί τῇ μυστηριακῇ ζωῇ, ὄχι μόνον ὡς πρός τόν χειροτονούμενον ὑπ᾽ αὐτῶν, ἀλλά καί ὡς πρός τήν Ἐκκλησίαν τῆς ὁποίας αὐτός θά εἶναι ἐπίσκοπος. Τό βασικόν στοιχεῖον διά τήν ἐνσωμάτωσιν τοῦ νεοεκλεγέντος εἰς τήν ἐπισκοπικήν κοινωνίαν εἶναι ὅτι αὕτη πραγματοποιεῖται διά τοῦ ἀναστάντος Χριστοῦ, δυνάμει τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, κατά τήν ἐπίθεσιν τῶν χειρῶν.
Ἐνταῦθα ἀσχολούμεθα μέ τό θέμα τῆς χειροτονίας ὑπό τήν μυστηριακήν αὐτῆς πλευράν. Τά προβλήματα πού προκύπτουν ἐκ τοῦ τρόπου ἐκλογῆς θά ἐξετασθοῦν βραδύτερον.
(28) Ἡ ἐπισκοπική χειροτονία χορηγεῖ εἰς τόν λαμβάνοντα αὐτήν διά τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τήν πληρότητα τῆς ἱερωσύνης. Κατά τήν χειροτονίαν, ἡ συλλειτουργία τῶν ἐπισκόπων ἐκφράζει τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ταυτότητα αὐτῆς πρός τήν ἀποστολικήν κοινότητα. Οὗτοι ἐπιθέτουν τάς χείρας καί ἐπικαλοῦνται τό Ἄγιον Πνεῦμα ἐπί τοῦ μέλλοντος νά χειροτονηθῇ, ὡς μόνοι ἁρμόδιοι νά χορηγήσουν εἰς αὐτόν τό ἐπισκοπικόν λειτούργημα, πάντοτε ὅμως ἐντός τῶν πλαισίων τῆς προσευχομένης κοινότητος.
(29) Διά τῆς χειροτονίας αὐτοῦ, ὁ ἐπίσκοπος ἔχει ὅλας τάς ἀναγκαίας ἐξουσίας διά τήν ἐκπλήρωσιν τοῦ λειτουργήματός του. Οἱ κανονικοί ὅροι ἀσκήσεως αὐτοῦ τοῦ λειτουργήματος καί ἡ ἐγκατάστασις τοῦ ἐπισκόπου εἰς τήν τοπικήν ἐκκλησίαν θά συζητηθοῦν περαιτέρω ἐν τῇ Ἐπιτροπῇ.
(30) Ἡ χορηγουμένη δωρεά καθιστᾷ κατά τρόπον ὁριστικόν εἰς τήν διακονίαν τῆς Ἐκκλησίας τόν λαμβάνοντα ταύτην. Πρόκειται περί παραδοσιακῆς διδασκαλίας τόσον εἰς τήν Ἀνατολήν ὅσον καί εἰς τήν Δύσιν, ἐπιβεβαιουμένης ἐκ τοῦ ὅτι εἰς περίπτωσιν καθαιρέσεως ἐπισκόπου, μετά ἐνδεχομένην ἀποκατάστασιν αὐτοῦ, δέν ἐπαναλαμβάνεται ἡ χειροτονία. Ἐπί τοῦ σημείου τούτου, ὅπως καί εφ᾽ ὅλων τῶν θεμελιωδῶν σημείων που ἀφοροῦν εἰς τήν χειροτονίαν, αἱ Ἐκκλησίαι μας ἔχουν κοινήν διδασκαλίαν καί πρᾶξιν, ἔστω καί ἐάν εἰς ὡρισμένας κανονικάς καί πειθαρχικάς περιπτώσεις, ὅπως εἰς ἐκείνην τῆς ἀγαμίας τοῦ κλήρου, ἤμποροῦν τά ἔθη νά διαφέρουν διά ποιμαντικούς καί πνευματικούς λόγους.
(31) Ἀλλά ἡ ἱερωσύνη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἀσκεῖται διά ποικίλων λειτουργημάτων. Ταῦτα ὑπάρχουν ἐν ἀλληλεξαρτήσει: οὐδέν δύναται νά ὑποκαταστήσῃ ἄλλο. Τοῦτο ἰσχύει κυρίως διά τά θεμελιώδη λειτουργήματα τοῦ ἐπισκόπου, τοῦ πρεσβυτέρου, τοῦ διακόνου, καί τά λειτουργήματα τῶν λαϊκῶν, τά ὁποῖα δομοῦν τήν εὐχαριστιακήν κοινότητα.
(32) Καθ᾽ ὅλην τήν ἱστορίαν τῶν Ἐκκλησιῶν μας αἱ γυναῖκες διεδραμάτισαν θεμελιώδη ρόλον, περί τοῦ ὁποίου μαρτυροῦν ὄχι μόνον ἡ Παναγία Θεομήτωρ, αἱ γνωσταί ἅγιαι γυναῖκες τῆς Καινῆς Διαθήκης καί αἱ τιμώμεναι ὡς Ἁγίαι πολυάριθμοι γυναῖκες, ἀλλά καί τόσαι ἄλλαι γυναῖκες πού διηκόνησαν τήν Ἐκκλησίαν μέ ποικίλους τρόπους μέχρι τῆς ἐποχῆς μας. Τά ἰδιαίτερά των χαρίσματα εἶναι πολύ σπουδαῖα διά τήν οἰκοδομήν τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλά αἱ Ἐκκλησίαι μας παραμένουν πισταί εἰς τήν ἱστορικήν καί θεολογικήν παράδοσιν, συμφώνως πρός τήν ὁποίαν δέν χειροτονοῦν παρά μόνον ἄνδρας εἰς τό ἱερατικόν λειτούργημα.
(33) Ὅπως οἱ Ἀπόστολοι συνήγαγον τάς πρώτας κοινότητας μέ τό κήρυγμα περί Χριστοῦ, μέ τήν τέλεσιν τῆς εὐχαριστίας, μέ τήν καθοδήγησιν τῶν βεβαπτισμένων εἰς αὔξουσαν κοινωνίαν μέ τόν Χριστόν καί μεταξύ των, κατά τόν αὐτόν τρόπον καί ὁ ἐπίσκοπος, κατασταθείς ὑπό τοῦ αὐτοῦ Πνεύματος, συνεχίζει νά κηρύττῃ τό αὐτό Εὐαγγέλιον, νά προΐσταται τῆς αὐτῆς Εὐχαριστίας, νά διακονῇ τήν ἑνότητα καί τόν ἁγιασμόν τῆς αὐτής κοινότητος. Ἀποβαίνει, τοιουτοτρόπως, ἡ εἰκών τοῦ διακονοῦντος Χριστοῦ ἐν μέσῳ τῶν ἀδελφῶν του.
(34) Ἐπειδή ἡ Ἐκκλησία φανεροῦται πλήρως κατά τήν Θείαν Εὐχαριστίαν, ὁ ρόλος τοῦ ἐπισκόπου καί τοῦ πρεσβυτέρου ἐκδηλοῦται καί αὐτός πλήρως κατά τήν τέλεσιν τῆς Εὐχαριστίας.
(35) Πράγματι, ἐάν εἰς τήν εὐχαριστίαν οἱ πιστοί ἠμποροῦν νά προσφέρουν ἑαυτούς μετά τοῦ Χριστοῦ, ὡς βασίλειον ἱεράτευμα, πράττουν τοῦτο χάρις εἰς τήν ἐνέργειαν τῆς ἱερωσύνης, ἡ ὁποία καθιστᾷ παρόντα ἐν μέσῳ αὐτῶν τόν ἴδιον τόν Χριστόν, κηρύττοντα τόν Λόγον καί ἱερουργοῦντα, διά νά γίνῃ διά τοῦ Πνεύματος ὁ ἄρτος καί τό ποτήριον σῶμα καί αἷμα αὐτοῦ, διά τῶν ὁποίων τούς ἐνσωματοῖ εἰς ἑαυτόν, καί χορηγεῖ εἰς αὐτούς τήν ζωήν του. Ἐπί πλέον, ἡ προσευχή καί ἡ προσφορά τοῦ λαοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι ἐνσωματωμένος εἰς τόν Χριστόν, εἶναι οἰονεῖ ἀνακεφαλαιωμέναι εἰς τήν ευχαριστιακήν προσευχήν τοῦ ἐπισκόπου καί εἰς τήν ὑπ᾽ αὐτοῦ προσφορά τῶν δώρων.
(36) Ἡ εὐχαριστία καθιστᾷ τοιουτοτρόπως πραγματικήν τήν ἑνότητα τῆς χριστιανικῆς κοινότητος. Φανερώνει ἐπίσης τήν ἑνότητα ὅλων τῶν Ἐκκλησιῶν, αἱ ὁποῖαι τελοῦν αὐτήν ἐν ἀληθείᾳ, καί ἐπί πλέον τήν διά τῶν αἰώνων ἑνότητα αὐτῶν ἀπό τῆς ἀποστολικῆς ἐποχῆς μέχρι σήμερον. Ἐν τῷ Πνεύματι συνάπτει αὕτη, πέραν τῆς ἱστορίας, τήν μεγάλην χορείαν τῶν συνηγμένων πέριξ τοῦ Ἀμνοῦ ἀποστόλων, μαρτύρων, ὁμολογητῶν ὅλων τῶν χρόνων. Τοιουτοτρόπως ἡ εὐχαριστία, κεντρική πρᾶξις τοῦ ἐπισκοπικοῦ λειτουργήματος, καθιστᾷ ἤδη παρόντα τόν μέλλοντα αἰῶνα: τήν ἐν κοινωνίᾳ συνηγμένην Ἐκκλησίαν, προσφερομένην τῷ Πατρί διά τοῦ Υἱοῦ ἐν τῷ Ἀγίῳ Πνεύματι.
(37) Τοιουτοτρόπως, ὁ προεστώς τῆς εὐχαριστίας φέρει τήν εὐθύνην νά διαφυλάττῃ τήν κοινότητα ἐν τῇ πιστότητι πρός τήν διδασκαλίαν τῶν ἀποστόλων, καί νά καθοδηγῇ αὐτήν εἰς τήν καινήν ζωήν. Αὐτός εἶναι ὁ διάκονος καί ὁ ποιμήν αὐτῆς. Ὁ ἐπίσκοπος εἶναι ἐπίσης ὁ ὁδηγός ὅλης τῆς λειτουργικῆς ζωῆς τῆς τοπικῆς αὐτοῦ Ἐκκλησίας καί κατά τό παράδειγμα αὐτοῦ καθίσταται αὕτη κοινότης προσευχῆς. Αὐτός προΐσταται τῆς δοξολογίας της καί τῆς ἐντεύξεώς της, ὁ ἴδιος δέ προσεύχεται ἀκαταπαύστως δι᾽ ὅλους ἐκείνους τούς ὁποίους ἐνεπιστεύθη εἰς αὐτόν ὁ Κύριος, ἔχων συνείδησιν ὅτι εἶναι ὑπεύθυνος δι᾽ ἕνα ἕκαστον τούτων πρό τοῦ βήματος τοῦ Θεοῦ.
(38) Ἔργον του εἶναι ἐπίσης ἡ μέριμνα διά τήν μετάδοσιν εἰς τόν λαόν του, μέ τό κήρυγμα καί τήν κατήχησιν, τοῦ αὐθεντικοῦ περιεχομένου τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, τοῦ παραδοθέντος «ἐφάπαξ» εἰς τούς ἀποστόλους. Αὐτός, πράγματι, εἶναι ὁ κατ᾽ ἐξοχήν ὑπεύθυνος διά τήν καταγγελίαν τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ ἐντός τῆς ἐπισκοπῆς του.
(39) Αὐτός ἐπίσης φέρει τήν εὐθύνην νά καθοδηγῇ τόν λαόν τοῦτον εἰς τήν ἀγγελίαν τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ σωτηρίας πρός ὅλους τούς ἀνθρώπους καί εἰς μαρτυρίαν ἐνσαρκοῦσαν αὐτήν τήν ἀγγελίαν. Ἑπομένως, ἔργον του εἶναι νά διοικῇ τήν Ἐκκλησίαν του κατά τοιοῦτον τρόπον, ὥστε αὕτη νά παραμένῃ πάντοτε πιστή εἰς τήν κλῆσιν της καί εἰς τήν ἀπορρέουσαν ἐξ αὐτῆς ἀποστολήν. Εἰς ὅλα αὐτά, παραμένει μέλος τῆς Ἐκκλησίας κεκλημένον εἰς ἁγιότητα καί ἐξαρτώμενον ἀπό τό σωτηριῶδες λειτούργημα αὐτῆς τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ὑπενθυμίζει τοῦτο ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος εἰς τήν κοινότητά του: «ὑμῖν μέν εἰμι ἐπίσκοπος, σύν ὑμῖν δ᾽ εἰμί χριστιανός». Κατά τήν χειροτονίαν ὁ ἐπίσκοπος ταυτίζεται πρός ὁλόκληρον τήν Ἐκκλησίαν, ὁμολογῶν ἐπισήμως τήν πίστιν τῆς Ἐκκλησίας, καί καθίσταται οὕτω πατήρ, ἐν ᾧ μέτρῳ ἔχει καταστῇ διά τῆς ὁμολογίας υἱός αὐτῆς. Εἶναι οὐσιῶδες διά τόν ἐπίσκοπον νά εἶναι πατήρ τοῦ λαοῦ του.
(40) Ὡς διάδοχοι τῶν Ἀποστόλων οἱ ἐπίσκοποι εἶναι ὑπεύθυνοι διά τήν κοινωνίαν ἐν τῇ ἀποστολικῇ πίστει καί τήν πιστότητα πρός τάς ἀπαιτήσεις τῆς κατά τό Εὐαγγέλιον ζωῆς.
(41) Ὁ ρόλος τοῦ ἐπισκόπου εὑρίσκει τήν πληρότητά του εἰς τήν προεδρίαν τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως. Οἱ πρεσβύτεροι συγκροτοῦν τόν σύλλογον, ὁ ὁποῖος κατά τήν ἱερουργίαν ταύτην τόν περιστοιχεῖ. Ἀσκοῦν τά καθήκοντα τά ὁποῖα ὁ ἐπίσκοπος ἀναθέτει εἰς αὐτούς, εἰς τήν τέλεσιν τῶν μυστηρίων, τήν διδασκαλίαν τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν διοίκησιν τῆς κοινότητος. Ὡς πρός τόν διάκονον, αὐτός εἶναι προσδεδεμένος εἰς τήν διακονίαν τοῦ ἐπισκόπου καί τοῦ πρεσβυτέρου καί ὑπηρετεῖ ὡς σύνδεσμος μεταξύ αὐτῶν καί τῆς ὁμηγύρεως τῶν πιστῶν.
(42) Ὁ πρεσβύτερος, ὁ ὁποῖος χειροτονεῖται ἀπό τόν ἐπίσκοπον καί ἐξαρτᾶται ἀπ᾽ αὐτόν, ἀποστέλλεται εἰς ἐνοριακήν κοινότητα διά νά καταστῇ ποιμήν της: προΐσταται τῆς εὐχαριστίας ἐπί τοῦ θυσιαστηρίου (τό ὁποῖον εἶναι καθηγιασμένον ἀπό τόν ἐπίσκοπον), εἶναι λειτουργός τῶν μυστηρίων ἐν τῇ κοινότητι, κηρύττει τό Εὐαγγέλιον καί κατηχεῖ, εὐθύνεται διά τήν διαφύλαξιν ἐν τῇ ἑνότητι τῶν χαρισμάτων τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ· ἐμφανίζεται ὡς ὁ τακτικός λειτουργός τῆς τοπικῆς εὐχαριστιακῆς κοινότητος, ἡ δ᾽ ἐπισκοπή καθίσταται τοιουτοτρόπως κοινωνία εὐχαριστιακῶν κοινοτήτων.
(43) Τό λειτούργημα τοῦ διακόνου ἀσκεῖται ὡς βοηθητικόν τοῦ ἐπισκόπου καί τοῦ πρεσβυτέρου εἰς τήν λειτουργίαν, τόν εὐαγγελισμόν καί τό φιλανθρωπικόν λειτούργημα.
Δ. Ἡ ἀποστολική διαδοχή
(44) Τό ἕν καί τό αὐτό λειτούργημα τοῦ Χριστοῦ καί τῶν ἀποστόλων παραμένει ἐνεργόν ἐν τῇ ἱστορίᾳ. Ἡ ἐνέργεια αὐτή διανοίγει, διά τοῦ Πνεύματος, τόν ἐρχόμενον κόσμον, ἐν πιστότητι πρός ὅσα οἱ ἀπόστολοι μετέδωκαν περί τοῦ ἔργου καί τῆς διδασκαλίας τοῦ Ἰησοῦ.
(45) Ἡ σπουδαιότης αὐτῆς τῆς διαδοχῆς ἔγκειται ἀκόμη εἰς τοῦτο, ὅτι ἡ ἀποστολική παράδοσις ἀφορᾷ εἰς τήν κοινότητα καί ὄχι μόνον εἰς μεμονωμένον ἄτομον, χειροτονηθέν εἰς ἐπίσκοπον. Ἡ ἀποστολική διαδοχή μεταδίδεται μέσῳ τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν («ἐν ἑκάστει πόλει» κατά τήν ἔκφρασιν τοῦ Καισαρείας Εὐσεβίου· «βάσει τῆς κατά τήν διδασκαλίαν ὁμαιμοσύνης των» κατά τόν Τερτυλλιανόν, ἐν De praescriptione, 32,6). Πρόκειται περί διαδοχῆς προσώπων ἐν τῇ κοινότητι, διότι ἡ Μία Ἁγία εἶναι κοινωνία τοπικῶν Ἐκκλησιῶν καί ὄχι μεμονομένων ἀτόμων. Αὐτό σημαίνει ὁ συμβολισμός τῆς καθέδρας ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ. Εἰς τό μυστήριον τοῦτο τῆς κοινωνίας τό ἐπισκοπικόν λειτούργημα ἐμφανίζεται ὡς ἡ ἑστία τῆς ἀποστολικῆς διαδοχῆς.
(46) Συμφώνως πρός ὅσα ἤδη εἴπομεν ἐν Μονάχῳ, «ἡ ἀποστολική διαδοχή ἐκφράζει κάτι περισσότερον ἀπό μίαν ἁπλῆν μεταβίβασιν ἐξουσιῶν. Εἶναι διαδοχή ἐν Ἐκκλησίᾳ, ἡ ὁποία εἶναι μάρτυς τῆς ἰδίας ἀποστολικῆς πίστεως καί ἡ ὁποία εὑρίσκεται εἰς κοινωνίαν μέ τάς ἄλλας Ἐκκλησίας πού καί αὐταί εἶναι μάρτυρες τῆς ἰδίας ἀποστολικῆς πίστεως. Ἡ ‘καθέδρα’ διαδραματίζει σπουδαῖον ρόλον διά τήν ἔνταξιν τοῦ ἐπισκόπου εἰς τό κέντρον τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀποστολικότητος» (Κείμενον Μονάχου Β, 4). Διευκρινίζομεν ὅτι, ὁ ὅρος «καθέδρα» χρησιμοποιεῖται ἐνταῦθα ὡς σημαίνων τήν παρουσίαν τοῦ ἐπισκόπου εἰς κάθε τοπικήν Ἐκκλησίαν.
(47) «Ἀφ᾽ ἑτέρου ὁ ἐπίσκοπος, ἀφοῦ χειροτονηθῆ, καθίσταται ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ του ὁ ἐγγυητής τῆς ἀποστολικότητος, ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος τήν ἐκπροσωπεῖ ἐντός τῆς κοινωνίας τῶν Ἐκκλησιῶν, ὁ σύνδεσμός της μέ τάς ἄλλας Ἐκκλησίας. Διά τοῦτο, ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ του, οὐδεμία εὐχαριστία ἠμπορεῖ νά τελεσθῇ ἐν ἀληθείᾳ παρ᾽ ὅταν αὐτός, ἤ πρεσβύτερος εὑρισκόμενος εἰς κοινωνίαν μέ αὐτόν, προεξάρχῃ αὐτῆς. Αὐτή εἶναι ἡ ἔννοια τῆς μνείας του κατά τήν ἀναφοράν» (Αὐτόθι).
(48) «Ἡ σύνδεσις πρός τήν ἀποστολικήν κοινωνίαν ἑνώνει τό σύνολον τῶν ἐπισκόπων, οἱ ὁποῖοι ἐγγυῶνται τήν ἐπισκοπήν τῶν τοπικῶν ἐκκλησιῶν, πρός τόν σύλλογον τῶν ἀποστόλων» (Αὐτόθι Γ, 4). Κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπον, οἱ ἐπίσκοποι εἶναι ἐρριζωμένοι εἰς τό «ἐφάπαξ» τοῦ ἀποστολικοῦ συλλόγου, διά τοῦ ὁποίου τό Ἅγιον Πνεῦμα μαρτυρεῖ τήν πίστιν. Πράγματι, ὡς θεμέλιοι τῆς Ἐκκλησίας, οἱ Δώδεκα εἶναι μοναδικοί. Ἐν τούτοις, ἔπρεπε καί ἄλλοι ἄνθρωποι νά καταστήσουν ὁρατήν τήν ἀναντικατάστατον παρουσίαν των. Τοιουτοτρόπως, θά ἐξησφαλίζετο ὁ σύνδεσμος κάθε κοινότητος τόσον μέ τήν ἀρχικήν κοινότητα, ὅσον καί μέ τήν ἐσχατολογικήν κοινότητα.
(49) Διά τῆς χειροτονίας τοῦ κάθε ἐπίσκοπος καθίσταται διάδοχος τῶν Ἀποστόλων, οἱαδήποτε καί ἄν εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῆς ὁποίας προκάθηται ἤ τά πρεσβεῖα τῆς ἐκκλησίας αὐτῆς μεταξύ τῶν ἄλλων τοπικῶν ἐκκλησιῶν.
(50) Ὁ ἐπίσκοπος, ἀφοῦ ἐνσωματωθῆ εἰς τόν σύλλογον ἐκείνων εἰς τούς ὁποίους εἶναι ἐμπιστευμένη ἡ ἰδιαιτέρα εὐθύνη τοῦ λειτουργήματος τῆς σωτηρίας, καί, ἀφοῦ κατασταθῆ τοιουτοτρόπως ἐν τῇ διαδοχῇ τῶν ἀποστόλων, ὀφείλει νά μεταδίδῃ τήν διδασκαλίαν των καί νά ὁμοιωθῇ πρός αὐτούς ἐν τῇ ζωῇ του. Ὁ Λουγδούνου Εἰρηναῖος λέγει τά ἐξῆς: «Οὗ γάρ τά χαρίσματα τοῦ Θεοῦ ἐτέθη, ἐκεῖ μαθεῖν δεῖ τήν ἀλήθειαν, παρ᾽ οἷς καί ἡ ἀπό τῶν ἀποστόλων ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ διαδοχή καί τό ὑγιές καί ἀκατάγνωστον τῆς ἀνατροφῆς καί τό ἀκαπήλευτον καί ἄφθαρτον τοῦ λόγου συνέστηκεν» (Κατά Αἱρέσ. Δ, 26,5). Μεταξύ τῶν βασικῶν καθηκόντων τοῦ ἐπισκόπου συγκαταλέγεται καί ἐκεῖνο συμφώνως πρός τό ὁποῖον οὗτος ὀφείλει νά εἶναι, διά τοῦ Πνεύματος, μάρτυς καί ἐγγυητής τῆς πίστεως ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ του καί ὄργανον τό ὁποῖον διατηρεῖ αὐτήν ἐν τῇ ἀποστολικῇ πιστότητι. Ἡ ἀποστολική διαδοχή εἶναι ἐπίσης διαδοχή τῶν κόπων καί παθῶν τῶν ἀποστόλων πρός διακονίαν τοῦ Εὐαγγελίου καί προστασίαν τοῦ λαοῦ πού εἶναι ἐμπιστευμένος εἰς κάθε ἐπίσκοπον. Κατά τήν πρώτην ἐπιστολήν τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου, ἡ ἀποστολική διαδοχή εἶναι καί διαδοχή ἔργων ἐλέους καί συναντιλήψεως, προστασίας τῶν ἀδυνάτων, διαρκοῦς προσοχῆς πρός τούς λαχόντας πιστούς, τοῦ ἐπισκόπου ἀποβαίνοντος οὕτω τύπου τοῦ ποιμνίου (πρβλ. Α´ Πέτρ. 5, 1-4· Α´ Κορ. 4,11· Α´ Τιμ. 4,12· Τίτ. 2,7).
(51) Ἔργον ἐπίσης τοῦ ἐπισκόπου εἶναι ἡ διάρθρωσις καί ὀργάνωσις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς μέ τάς διακονίας καί τάς ὑπηρεσίας της. Πρέπει ἐπίσης νά ἐπισκοπῇ ἐπί τῆς ἐκλογῆς τῶν ἀνδρῶν καί γυναικῶν, οἱ ὁποῖοι θά ἀσκήσουν ὑπεύθυνον ἔργον ἐν τῇ ἐπισκοπῇ αὐτοῦ. Ἡ ἀδελφική κοινωνία ἀπαιτεῖ, ὅπως ὅλα τά μέλη, κληρικοί ἤ λαϊκοί, ἀκούουν οἱ μέν τούς δέ, ἐπ᾽ ἀγαθῷ τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ.
(52) Κατά τόν ροῦν τῆς ἱστορίας της, ἡ Ἐκκλησία εἰς τήν Ἀνατολήν καί εἰς τήν Δύσιν ἐγνώρισε διαφόρους μορφάς ἀσκήσεως τῆς κοινωνίας μεταξύ τῶν ἐπισκόπων: διά τῶν ἐπιστολιμαίων ἀνταλλαγῶν, διά τῶν ἀμοιβαίων ἐκκλησιαστικῶν ἐπισκέψεων καί κυρίως διά τῆς συνοδικῆς ζωῆς. Ἀπό τῶν πρώτων ἤδη αἰώνων καθιερώθη κάποια διάκρισις καί ἱεράρχησις μεταξύ ἀρχαιοτέρων κατά τήν ἵδρυσιν Ἐκκλησιῶν καί νεωτέρων κατά τήν ἵδρυσιν τοιούτων, μεταξύ μητέρων Ἐκκλησιῶν καί θυγατέρων Ἐκκλησιῶν, μεταξύ Ἐκκλησιῶν μειζόνων πόλεων καί Ἐκκλησιῶν περισσότερον περιφερειακῶν. Ἡ ἱεράρχησις ἤ τάξις αὐτή εὗρε συντόμως τήν κανονικήν της ἔκφρασιν, διατυπωθεῖσαν ὑπό τῶν συνόδων, ἰδιαιτέρως δέ εἰς τούς κανόνας, οἱ ὁποῖοι ἔγιναν ἀποδεκτοί ὑπό τοῦ συνόλου τῶν Ἐκκλησιῶν Ἀνατολῆς καί Δύσεως. Πρόκειται ἐνταῦθα κατά κύριον λόγον περί τῶν κανόνων στ´ καί ζ´ τῆς Α´ ἐν Νικαίᾳ Συνόδου (325), τοῦ κανόνος γ´ τῆς Β´ ἐν Κωνσταντινουπόλει Οἰκουμενικῆς Συνόδου (381), τοῦ κανόνος κη´ τῆς Δ´ ἐν Χαλκηδόνι Οἰκουμενικῆς Συνόδου (451), καθώς ἐπίσης τῶν κανόνων γ´, δ´ καί ε´ τῆς ἐν Σαρδικῇ Συνόδου (343) καί τοῦ κανόνος α´ τῆς ἐν τῷ Ναῷ τῆς Ἁγίας Σοφίας Συνόδου (879-880). Ἄν καί αὐτοί οἱ κανόνες δέν ἡρμηνεύθησαν πάντοτε κατά τόν αὐτόν τρόπον εἰς τήν Ἀνατολήν καί τήν Δύσιν, ἐν τούτοις ἀνήκουν εἰς τήν κληρονομίαν τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ κανόνες αὐτοί ἀπένειμαν, ἐν τῇ ὀργανώσει τῆς συνοδικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, θέσιν καί προνομίας ἀνεγνωρισμένας εἰς τούς ἐπισκόπους, οἱ ὁποῖοι κατεῖχον ὡρισμένας μητροπολιτικάς ἤ μείζονας ἕδρας. Τοιουτοτρόπως, διεμορφώθη ἡ πενταρχία: Ρώμη, Κωνσταντινούπολις, Ἀλεξάνδρεια, Ἀντιόχεια καί Ἱεροσόλυμα, ἄν καί μέ τήν πάροδον τοῦ χρόνου ἐνεφανίσθησαν καί ἄλλοι, ἐκτός τῆς πενταρχίας, ἀρχιεπίσκοποι, μητροπολῖται, προκαθήμενοι καί πατριάρχαι.
(53) Ὁ συνοδικός χαρακτήρ τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἔργου ἐξεδηλοῦτο πρό παντός κατά τήν ἀντιμετώπισιν τῶν ζητημάτων, τά ὁποῖα ἀφεώρων εἰς περισσοτέρας τοπικάς Ἐκκλησίας ἤ εἰς τό σύνολον τῶν Ἐκκλησιῶν. Τοιουτοτρόπως, εἰς κάθε περιοχήν ὠργανώθησαν οἱ διάφοροι τύποι τῶν τοπικῶν ἤ ἐπαρχιακῶν συνόδων καί τῶν ἐπισκοπικῶν διασκέψεων. Αἱ μορφαί των διέφερον ἴσως κατά τόπους καί ἐποχάς, ἀλλ᾽ ἡ ἀρχή των ἀποβλέπει εἰς τό νά φανερώσῃ καί νά καταστήσῃ καρποφόρον τήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας διά τῆς κοινῆς δράσεως τῶν ἐπισκόπων ὑπό τήν προεδρίαν ἐκείνου, τόν ὁποῖον αὐτοί ἀνεγνώριζον ὡς πρῶτον μεταξύ των. Πράγματι, κατά τόν κανόνα λδ´ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, ὁ ὁποῖος ὑπάρχει εἰς τήν κανονικήν παράδοσιν τῶν δύο Ἐκκλησιῶν μας, ὁ πρῶτος τῶν ἐπισκόπων δέν ἀποφασίζει εἰμή ἐν συναινέσει μέ τούς ἄλλους ἐπισκόπους, αὐτοί δέ οὐδέν ἀποφασίζουν ἄνευ τῆς συναινέσεως τοῦ πρώτου.
(54) Εἱς τάς Οἰκουμενικάς Συνόδους, αἱ ὁποῖαι συνῆλθον εἰς κρισίμους περιστάσεις, οἱ ἐπίσκοποι τῆς Ἐκκλησίας, μέ ὑπερτάτην ἐξουσίαν, ἀπεφάσισαν ἀπό κοινοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι περί τῆς πίστεως καί ἐθέσπισαν τούς κανόνας πρός παγίωσιν τῆς Παραδόσεως τῶν ἀποστόλων εἰς περιστάσεις ἱστορικάς, αἱ ὁποῖαι ἠπείλουν ἀμέσως τήν πίστιν, τήν ἑνότητα καί τό ἔργον τοῦ ἁγιασμοῦ τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ἔθετον δέ εἰς κίνδυνον αὐτήν ταύτην τήν ὕπαρξιν τῆς Ἐκκλησίας καί τήν πιστότητά της πρός τόν Ἱδρυτήν της Ἰησοῦν Χριστόν.
(55) Ἐν τῇ προοπτικῇ ταύτῃ τῆς κοινωνίας μεταξύ τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν θά ἦτο δυνατή ἡ ἐξέτασις τοῦ θέματος τοῦ πρωτείου ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ καθόλου καί εἰδικώτερον τοῦ πρωτείου τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης, ζήτημα τό ὁποῖον ἀποτελεῖ σοβαράν μεταξύ ἡμῶν διαφοράν καί τό ὁποῖον θά συζητηθῇ προσεχῶς.
Νέο Βάλαμο, 26 Ἰουνίου 1988