Εἰσαγωγή
(1) Μετά τήν ἐν Μονάχῳ συνάντησίν μας κατά τό 1982 καί συμφώνως πρός τό ὑπό τῆς ἡμετέρας Ἐπιτροπῆς κατά τήν πρώτην συνάντησίν της ἐν Ρόδῳ τό 1980 υἱοθετηθέν Σχέδιον, ἡ παροῦσα τετάρτη συνέλευσις - τῆς Ἐπιτροπῆς ἀνέλαβε νά ἐξετάσῃ τό θέμα τῆς σχέσεως μεταξύ πίστεως καί μυστηριακῆς κοινωνίας.
(2) Ὅπως εἶχε καθορισθῇ εἰς τό ἐν Ρόδῳ ἐγκριθέν Σχέδιον τοῦ διαλόγου μας, ἡ ἑνότης ἐν τῇ πίστει εἶναι προϋπόθεσις διά τήν ἑνότητα ἐν τοῖς μυστηρίοις καί εἰδικῶς ἐν τῇ Θεία Εὐχαριστίᾳ. Ἀλλ᾽ αὐτή ἡ κοινῶς γενομένη ἀποδεκτή ἀρχή θέτει ἐπί τάπητος ὡρισμένα βασικά σημεῖα, τά ὁποῖα χρήζουν ἐξετάσεως. Ἡ πίστις εἶναι μόνον θέμα προσηλώσεως εἰς διατυπώσεις ἤ εἶναι ἐπίσης κάτι ἄλλο; Ἡ πίστις, ὡς θεῖον δῶρον, πρέπει νά ἐννοῆται ὡς δέσμευσις τοῦ χριστιανοῦ, δέσμευσις τοῦ νοός, τῆς καρδίας καί τῆς βουλήσεώς του. Ἐν τῇ βαθεία αὐτῆς πραγματικότητι ἡ πίστις εἶναι ἐπίσης γεγονός ἐκκλησιαστικόν, πραγματούμενον καί ἐπιτελούμενον ἐν τῇ κοινωνίᾳ καί διά τῆς κοινωνίας τῆς Ἐκκλησίας, ἐν τῇ λειτουργικῇ καί δή ἐν τῇ εὐχαριστιακῇ ἐκφράσει της. Ὁ ἐκκλησιαστικός καί λειτουργικός αὐτός χαρακτήρ τῆς πίστεως πρέπει νά ληφθῇ σοβαρῶς ὑπ᾽ ὄψιν.
(3) Δοθέντος τοῦ θεμελιώδους τοῦ ὡς ἄνω χαρακτῆρος τῆς πίστεως, ὀφείλομεν νά εἴπωμεν ὅτι ἡ πίστις πρέπει νά ἐκληφθῇ ὡς προϋπόθεσις, ἤδη ὡλοκληρωμένη καθ᾽ ἑαυτήν, πρό τῆς μυστηριακῆς κοινωνίας, αὐξανομένη ὡσαύτως δι᾽ αὐτῆς. Οὕτως ἡ μυστηριακή κοινωνία καθίσταται ἔκφρασις αὐτῆς ταύτης τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς πνευματικῆς αὐξήσεως ἑνός ἑκάστου τῶν μελῶν της. Αὐτό τό ἐρώτημα πρέπει νά τεθῇ διά νά ἀποφευχθῇ μία ἐλλειπής προσέγγισις τοῦ προβλήματος τῆς πίστεως ὡς προϋποθέσεως τῆς ἑνότητος. Ὅμως δέν θά ἔπρεπε τό ἐρώτημα τοῦτο νά χρησιμεύσῃ διά νά ἐπισκιάσῃ τό γεγονός ὅτι ἡ πίστις εἶναι μία παρομοία προϋπόθεσις, καί ὅτι δέν εἶναι δυνατή ἡ μυστηριακή κοινωνία ἄνευ τῆς κοινωνίας ἐν τῇ πίστει, τόσον ἐν τῇ εὐρείᾳ ἐννοίᾳ ὅσον καί ἐν τῇ ἐννοίᾳ τῆς δογματικῆς διατυπώσεώς της.
(4) Ἐκτός τοῦ προβλήματος τῆς πίστεως ὡς προϋποθέσεως διά τήν μυστηριακήν κοινωνίαν καί ἐν στενῇ σχέσει μετ᾽ αὐτῆς, συμφώνως πρός τό Σχέδιον τοῦ διαλόγου, ἐξητάσαμεν ἐπίσης κατά τήν διάρκειαν τῆς συνελεύσεως ἡμῶν τήν σχέσιν τῶν λεγομένων μυστηρίων τῆς μυήσεως – δηλαδή τοῦ βαπτίσματος, τοῦ χρίσματος καί τῆς εὐχαριστίας – μεταξύ των καί ἐν σχέσει πρός τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπί τοῦ σημείου τούτου πρέπει νά ἐξετασθῇ ἄν αἱ δύο Ἐκκλησίαι ἀντιμετωπίζουν ἁπλῶς διαφοράν εἰς τήν λειτουργικήν πρᾶξιν ἤ καί τήν διδασκαλίαν, δεδομένου ὅτι ἡ λειτουργική πρᾶξις καί ἡ θεολογία συνδέονται ἀμοιβαίως. Ὀφείλομεν νά θεωρήσωμεν τά τρία αὐτά μυστήρια ὡς ἀνήκοντα εἰς μίαν μόνον μυστηριακήν πραγματικότητα, ἤ ὡς ἀποτελοῦντα τρεῖς αὐτονόμους μυστηριακάς πράξεις; Πρέπει ἐπίσης νά διερωτηθῶμεν ἐάν, προκειμένου περί τῶν μυστηρίων τῆς μυήσεως, αἱ διαφοραί ἐν τῇ λειτουργικῇ πράξει τῶν δύο παραδόσεων, δημιουργοῦν πρόβλημα δογματικῆς διαφορᾶς, τό ὁποῖον θά ἠδύνατο νά θεωρηθῇ ὡς σοβαρόν κώλυμα διά τήν ἑνότητα.
Α´. Πίστις καί κοινωνία ἐν τοῖς μυστηρίοις
(5) Ἡ πίστις εἶναι δῶρον τοῦ Θεοῦ ἀποκαλυπτομένου καί συνάμα ἀπάντησις τοῦ ἀνθρώπου, ἀποδεχομένου τό δῶρον τοῦτο. Πρόκειται περί τῆς συνεργίας τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ τόπος τῆς μεταδόσεως αὐτῆς εἶναι ἡ Ἐκκλησία. Ἐν αὐτῇ ἡ ἀποκεκαλυμμένη ἀλήθεια παραδίδεται κατά τήν παράδοσιν τῶν Ἀποστόλων, ἐπί τῇ βάσει τῆς Γραφῆς, τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, τῆς λειτουργικῆς ζωῆς καί τῆς διδασκαλίας τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἐνεργοποιεῖται δέ διά τῶν μελῶν τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. Ἡ πίστις τῆς Ἐκκλησίας ἀποτελεῖ τόν κανόνα καί τό κριτήριον τῆς προσωπικῆς πράξεως τῆς πίστεως. Ἡ πίστις δέν εἶναι προϊόν λογικῆς ἐπεξεργασίας καί ἀναγκαιότητος, ἀλλά ἐπιδράσεως τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἔλαβε χάριν εἰς ὑπακοήν πίστεως (Ρωμ. 1, 5). Ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει σχετικῶς: «Πίστις ἡγείσθω τῶν περί Θεοῦ λόγων· πίστις καί μή ἀπόδειξις. Πίστις ἡ ὑπέρ τάς λογικάς μεθόδους τήν ψυχήν εἰς συγκατάθεσιν ἕλκουσα· πίστις οὐχ ἡ γεωμετρικαῖς ἀνάγκαις, ἀλλ᾽ ἡ ταῖς τοῦ Πνεύματος ἐνεργείαις ἐγγινομένη» (Εἰς Ψαλμόν 115,1).
(6) Ἕκαστον μυστήριον προϋποθέτει καί ἐκφράζει τήν πίστιν τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία καί τελεῖ τοῦτο. Ὄντως, ἡ Ἐκκλησία ἐν τῷ μυστηρίῳ ὄχι μόνον ὁμολογεῖ καί ἐκφράζει τήν πίστιν της, ἀλλά καί καθιστᾷ παρόν τό ὑπ᾽ αὐτῆς τελούμενον μυστήριον. Τό Ἅγιον Πνεῦμα ἀποκαλύπτει τήν Ἐκκλησίαν ὡς Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν ὁποίαν (Ἐκκλησίαν) συγκροτεῖ καί αὐξάνει. Οὕτως ἡ Ἐκκλησία διά τῶν μυστηρίων τρέφει καί ἀναπτύσσει τήν κοινωνίαν πίστεως τῶν μελῶν της.
1. Ἡ ἀληθής πίστις εἶναι δωρεά τοῦ Θεοῦ καί ἐλευθέρα ἀπάντησις τοῦ ἀνθρώπου
(7) Ἡ πίστις εἶναι δωρεά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Διά τῆς πίστεως ὁ Θεός χορηγεῖ τήν σωτηρίαν. Δι᾽ αὐτῆς ἡ ἀνθρωπότης ἀποκτᾷ πρόσβασιν εἰς τό Μυστήριον τοῦ Χριστοῦ, τό ὁποῖον συγκροτεῖ τήν Ἐκκλησίαν καί τό ὁποῖον ἡ Ἐκκλησία μεταδίδει διά τοῦ ἐνοικοῦντος ἐν αὐτῇ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι δυνατόν εἰμή νά μεταδώσῃ ἐκεῖνο τό ὁποῖον τῆς δίδει τήν ὕπαρξιν. Κατά ταῦτα ὑπάρχει ἕν μόνον μυστήριον τοῦ Χριστοῦ καί ἡ δωρεά τοῦ Θεοῦ εἶναι μοναδική, ἀκεραία καί ἀμετάκλητος (Ρωμ. 11,29). Ἀπό πλευρᾶς περιεχομένου ἡ πίστις περιλαμβάνει τό σύνολον τῆς διδασκαλίας καί τῆς πράξεως τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ἀναφερομένης εἰς τήν σωτηρίαν. Δόγμα, ἦθος καί λατρεία συμπλέκονται εἰς ἑνιαῖον ὅλον καί συναποτελοῦν τόν θησαυρόν τῆς πίστεως. Συνδέων κατά θαυμάσιον τρόπον τόν θεωρητικόν καί πρακτικόν χαρακτῆρα τῆς πίστεως, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός λέγει: «Αὕτη δέ τελειοῦται πᾶσι τοῖς νομοθετηθεῖσιν ὑπό Χριστοῦ, ἔργῳ πιστεύουσα, εὐσεβοῦσα καί τάς ἐντολάς πράττουσα τοῦ ἀνακαινίσαντος ἡμᾶς. Ὁ γάρ μή κατά τήν παράδοσιν τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας πιστεύων ἤ κοινωνῶν διά τῶν ἀτόπων ἔργων τῷ Διαβόλῳ, ἄπιστός ἐστιν» (Ἔκδοσις ἀκριβής, Δ, 10, 83).
(8) Δοθεῖσα ὑπό τοῦ Θεοῦ ἡ πίστις, τήν ὁποίαν ἀγγέλλει ἡ Ἐκκλησία, κηρύσσεται, βιοῦται καί μεταδίδεται ἐντός μιᾶς ὁρατῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας ἐν κοινωνίᾳ μετά πασῶν τῶν ἀνά τήν οἰκουμένην κατεσπαρμένων τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ἤτοι μετά τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας πάσης ἐποχῆς καί παντός τόπου. Ὁ ἄνθρωπος ἐντάσσεται εἰς τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, διά τῆς κοινωνίας του εἰς αὐτήν τήν ὁρατήν Ἐκκλησίαν, ἡ ὁποία διά τῆς μυστηριακῆς ζωῆς τρέφει ἐν αὐτῷ τήν πίστιν ταύτην καί ἐντός τῆς ὁποίας ἐνεργεί ἐν αὐτῷ τό Πνεῦμα τό Ἅγιον.
(9) Τοιουτοτρόπως δύναται νά λεχθῇ ὅτι ἡ δωρεά τῆς πίστεως ὑπάρχει εἰς τήν μίαν Ἐκκλησίαν ἐν τῇ συγκεκριμένῃ ἱστορικῇ αὐτῆς καταστάσει, ἥτις καθορίζεται ὑπό τοῦ περιβάλλοντος καί τοῦ χρόνου, ἑπομένως εἰς ἅπαντας καί εἰς ἕκαστον τῶν πιστῶν ὑπό τήν καθοδήγησιν τῶν ποιμένων των. Διά μέσου τοῦ ἀνθρωπίνου λόγου και ὑπό τήν ποικιλίαν τῶν πολιτιστικῶν καί ἱστορικῶν ἐκφράσεων, ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά μείνῃ πάντοτε πιστός εἰς τήν δωρεάν αὐτήν τῆς πίστεως. Δέν δύναται νά διατείνεταί τις, ὅτι ἡ ἔκφρασις τῆς ὀρθῆς πίστεως, ἥτις παραδίδεται καί βιοῦται ἐν τῇ τελέσει τῶν μυστηρίων, ἐξαντλεῖ τό σύνολον τοῦ πλύτου τοῦ ἐν Χριστῷ ἀποκαλυφθέντος μυστηρίου. Ὅμως, ἐντός τῶν ὁρίων τῆς διατυπώσεώς της καί τῶν προσώπων τά ὁποῖα τήν δέχονται, δίδει τήν πρόσβασιν πρός τήν ὅλην ἀλήθειαν τῆς ἀποκεκαλυμμένης πίστεως, ἤτοι πρός τό πλήρωμα τῆς σωτηρίας καί τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωῆς.
(10) Κατά τήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολήν, ἡ πίστις αὕτη εἶναι «ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων» (11,1). Δι᾽ αὐτῆς μετέχει τις τῶν θείων ἀγαθῶν. Νοεῖται ἐπίσης ὡς ὑπαρξιακή ἐμπιστοσύνη πρός τήν δύναμιν καί τήν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ, ἐν τῇ ἀποδοχῇ τῶν ἐσχατολογικῶν ἐπαγγελιῶν, ὡς αὗται ἐτελειώθησαν ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἀλλ᾽ ὅπως δηλοῖ προσέτι ἡ πρός Ἑβραίους αὕτη ἐπιστολή, ἡ πίστις ἀπαιτεῖ ἐπίσης ὡρισμένην στάσιν ἔναντι τῆς ὑπάρξεως καί τοῦ κόσμου. Ἡ στάσις αὕτη χαρακτηρίζεται ὑπό τῆς ἐτοιμότητος πρός θυσίαν τοῦ ἰδίου θελήματος καί προσφοράν τῆς ζωῆς εἰς τόν Θεόν καί εἰς τούς ἄλλους, ὅπως ἔπραξεν ὁ Χριστός ἐπί τοῦ σταυροῦ. Ἡ πίστις συνδέεται πρός τήν μαρτυρίαν τοῦ Χριστοῦ καί «τό νέφος τῶν μαρτύρων» (12,1), τό ὁποῖον περιβάλλει τήν Ἐκκλησίαν.
(11) Ἡ πίστις συνεπάγεται λοιπόν ἐνσυνείδητον καί ἐλευθέραν ἀπάντησιν ἀπό τῆς πλευρᾶς τοῦ ἀνθρώπου καί συνεχῆ ἀλλαγήν καρδίας καί πνεύματος. Ἡ πίστις κατά ταῦτα εἶναι ἐσωτερική ἀλλαγή καί μεταστοιχείωσις, παραμονή ἐν τῇ ἀνακαινιζούσῃ Χάριτι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Χρήζει ἀναπροσανατολισμοῦ πρός τάς πραγματικότητας τῆς Βασιλείας, ἡ ὁποία μέλλει νά ἔλθῃ καί ἡ ὁποία, ἀπό τοῦδε, ἄρχεται τῆς μεταμορφώσεως τῶν πραγματικοτήτων τοῦ κόσμου τούτου.
(12) Ἡ πίστις εἶναι προϋπόθεσις διά τό βάπτισμα καί δι᾽ ὁλόκληρον τήν ἀκολουθοῦσαν αὐτό μυστηριακήν ζωήν. Διά τοῦ βαπτίσματος μετέχομεν τοῦ θανάτου καί τῆς ἀναστάσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ (Ρωμ. 6). Οὕτως ἄρχεται μία προοδευτική διαδικασία, ἡ ὁποία συνεχίζεται διά μέσου τῆς ὅλης χριστιανικῆς ὑπάρξεως.
2. Ἡ λειτουργική ἔκφρασις τῆς πίστεως
(13) Ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τά μυστήρια καθίστανται ὁ κατ᾽ ἐξοχήν τόπος ὅπου ἡ πίστις βιοῦται, μεταδίδεται καί ὁμολογεῖται. Ἐν τῇ βυζαντινῇ λειτουργικῇ παραδόσει, ἡ πρώτη εὐχή διά τήν μετάδοσιν εἴς τινα τῆς ἰδιότητος τοῦ κατηχουμένου ζητεῖ ἀπό τόν Κύριον διά τόν ὑποψήφιον: «Ἔμπλησον αὐτόν τῆς εἰς σέ πίστεως καί ἐλπίδος καί ἀγάπης, ἵνα γνῷ ὅτι σύ εἶ Θεός μόνος, Θεός ἀληθινός, καί ὁ μονογενής σου Υἱός, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, καί τό Ἅγιόν σου Πνεῦμα». Παραλλήλως, ἡ πρώτη ἐρώτησις τήν ὁποίαν ἡ Ἐκκλησία ἀπευθύνει πρός ὑποψήφιον βαπτίσματος εἰς τήν λατινικήν λειτουργικήν παράδοσιν εἶναι: «Τί ζητεῖς ἀπό τήν Ἐκκλησίαν;» Καί ὁ ὑποψήφιος ἀπαντᾷ: «Τήν πίστιν.» – «Τί σοι δίδει ἡ πίστις;» – «Τήν ζωήν τήν αἰώνιον».
(14) Αἱ δύο Ἐκκλησίαι ἡμῶν ἐκφράζουν τήν πεποίθησιν εἰς τό σημεῖον τοῦτο διά τοῦ ἀξιώματος: Νόμος τοῦ προσεύχεσθαι, νόμος τοῦ πιστεύειν (lex orandi, lex credendi). Δι᾽ αὐτάς ἡ λειτουργική παράδοσις εἶναι ὁ αὐθεντικός ἑρμηνεύς τῆς ἀποκαλύψεως καί ὡς ἐκ τούτου τό κριτήριον τῆς ὁμολογίας τῆς ἀληθοῦς πίστεως. Πράγματι, ἐν τῇ λειτουργικῇ ἐκφράσει τῆς πίστεως τῶν Ἐκκλησιῶν ἡμῶν, ἡ μαρτυρία τῶν Πατέρων καί τῶν ἀπό κοινοῦ διεξαχθεισῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων δέν παύει νά εἶναι διά τόν πιστόν λαόν ὁ ἀσφαλής ὁδηγός τῆς πίστεως. Ἀνεξαρτήτως τῆς διαφορᾶς τῶν θεολογικῶν ἐκφράσεων, ἡ μαρτυρία αὕτη, ἥτις αὐτή καθ᾽ ἑαυτήν διασαφηνίζει τό κήρυγμα τῶν Ἁγίων Γραφῶν, ἐνεργοποιεῖται κατά τήν τέλεσιν τῆς θείας λατρείας. Ἀπό τῆς πλευρᾶς της, ἡ κηρυσσομένη πίστις τροφοδοτεῖ τήν λειτουργικήν προσευχήν τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ.
3. Τό Ἅγιον Πνεῦμα καί τά μυστήρια
(15) Τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας εἶναι «μυστήρια πίστεως», ἐν οἷς ὁ Θεός εἰσακούει τήν ἐπίκλησιν, κατά τήν ὁποίαν ἡ Ἐκκλησία ἐκφράζει τήν πίστιν της, προσευχομένη διά τήν κατάπεμψιν τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Ὁ Πατήρ ἐν τοῖς μυστηρίοις χορηγεῖ τό Ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦμα, τό ὁποῖον εἰσάγει εἰς τήν πληρότητα τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός ἱδρύει τήν Ἐκκλησίαν ὡς τό ἑαυτοῦ σῶμα. Τό Πνεῦμα τό Ἅγιον οἰκοδομεῖ τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ· δέν ὑπάρχει δωρεά εἰς τήν Ἐκκλησίαν, μή ὀφειλομένη εἰς τό Ἅγιον Πνεῦμα (Μ. Βασίλειος, PG 30,289). Τά μυστήρια λοιπόν εἶναι δωρεά καί χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτό ἐκφράζει συνοπτικώτατα ἕνας ὀρθόδοξος ὕμνος τῆς Πεντηκοστῆς: «Πάντα χορηγεῖ τό Πνεῦμα τό Ἅγιον: βρύει προφητείας· ἱερέας τελειοῖ· ἀγραμμάτοις σοφίαν ἐδίδαξεν· ἁλιεῖς θεολόγους ἀνέδειξεν· ὅλον συγκροτεῖ τόν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας».
(16) Πᾶν μυστήριον τῆς Ἐκκλησίας χορηγεῖ τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀποτελοῦν ἀδιαχωρίστως σημεῖον ἀναμνηστικόν τοῦ ἐπιτελεσθέντος ὑπό τοῦ Θεοῦ ἔργου εἰς τό παρελθόν, σημεῖον ἐκφράζον ὅ, τι ὁ Θεός ἐνεργεῖ εἰς τόν πιστόν καί τήν Ἐκκλησίαν, καί σημεῖον ἀναγγέλλον καί προλαμβάνον τήν ἐσχατολογικήν πραγμάτωσιν. Οὕτως, εἰς τήν τέλεσιν τῶν μυστηρίων ἡ Ἐκκλησία ἐκφράζει, διασαφηνίζει καί ὁμολογεῖ τήν πίστιν αὐτῆς ἐν τῇ ἑνότητι τοῦ σχεδίου τοῦ Θεοῦ.
(17) Σημειοῦμεν ὅτι τά μυστήρια ἔχουν ἅπαντα οὐσιαστικήν σχέσιν πρός τήν Εὐχαριστίαν. Αὕτη εἶναι ἡ κατ᾽ ἐξοχήν ἀγγελία τῆς πίστεως, ἐκ τῆς ὁποίας πηγάζει καί πρός τήν ὁποίαν κατευθύνεται πᾶσα ὁμολογία. Πράγματι, αὕτη μόνον καταγγέλλει πλήρως, ἐν τῇ παρουσίᾳ τοῦ Κυρίου τήν ὁποίαν πραγματοποιεῖ ἡ δύναμις τοῦ Πνεύματος, τά μεγαλεῖα τοῦ θείου ἔργου. Διότι ὁ Κύριος μετοχετεύει μυστηριακῶς τό ἔργον του ἐν τῇ ἱεροτελεστίᾳ τῆς Ἐκκλησίας. Τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μεταδίδουν τήν χάριν, ἐκφράζουν καί ἐνισχύουν τήν πίστιν ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ καί ἀποτελοῦν φανέρωσιν τῆς πίστεως.
4. Ἡ πίστις ὡς διατυποῦται καί τελεσιουργεῖται ἐν τοῖς μυστηρίοις: τά σύμβολα τῆς πίστεως
(18) Κατά τήν εὐχαριστιακήν σύναξιν ἡ Ἐκκλησία τελεῖ τήν φανέρωσιν τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας διά τῆς εὐχαριστιακῆς προσευχῆς (ἀναφορᾶς) πρός δόξαν Θεοῦ. Τό τελούμενον μυστήριον εἶναι αὐτό τοῦτο τό μυστήριον, τό ὁποῖον ἡ Ἐκκλησία ὁμολογεῖ ἀποδεχομένη τήν σωτηριώδη δωρεάν τοῦ Θεοῦ.
(19) Ἄν καί τό περιεχόμενον καί ὁ σκοπός τῆς εὐχαριστιακῆς ταύτης ἱεροτελεστίας εἶναι τά αὐτά, αἱ τοπικαί Ἐκκλησίαι ἐν τούτοις ἐχρησιμοποίησαν ποικίλας διατυπώσεις καί διαφόρους γλώσσας, αἱ ὁποῖαι, συμφώνως πρός τήν ἰδιοφυΐαν τῶν διαφόρων πολιτισμῶν, προβάλλουν ὄψεις καί ἰδιαιτέρας τινάς συνεπείας τῆς μοναδικῆς οἰκονομίας τῆς σωτηρίας. Εἰς τό κέντρον τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, δηλαδή εἰς τήν εὐχαριστιακήν σύναξιν, αἱ δύο παραδόσεις μας – ἀνατολική καί δυτική – γνωρίζουν οὕτω διαφοροποίησίν τινα εἰς τήν διατύπωσιν τοῦ περιεχομένου τῆς λειτουργικῆς τελέσεως τῆς πίστεως.
(20) Ἀπό τῶν πρώτων χρόνων, ἡ τέλεσις τοῦ βαπτίσματος συνεδέθη πρός ὡρισμένον τύπον ἐκφράσεως τῆς πίστεως, διά τοῦ ὁποίου ἡ τοπική Ἐκκλησία μεταδίδει εἰς τόν κατηχούμενον τό οὐσιαστικόν περιεχόμενον τῆς παραδόσεως τῶν Ἀποστόλων. Τό σύμβολον τῆς πίστεως διατυπώνει ὑπό συνεπτυγμένη μορφήν τά οὐσιώδη σημεῖα τῆς ἀποστολικῆς παραδόσεως, διαρθρούμενα κυρίως πέριξ τῆς ὁμολογίας τῆς πίστεως εἰς τήν Ἁγίαν Τριάδα καί τήν Ἐκκλησίαν. Ὅταν ἅπασαι αἱ τοπικαί Ἐκκλησίαι ὁμολογοῦν τήν ἀληθῆ πίστιν, μεταδίδουν κατά τήν ἱεροτελεστίαν τοῦ βαπτίσματος τήν μίαν ταύτην πίστιν εἰς τόν Πατέρα, τόν Υἱόν καί τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ἐν τούτοις, κατ᾽ ἐποχάς καί κατά τόπους ἡ διατύπωσις τῆς πίστεως ἐξεφράσθη κατά διαφόρους τρόπους ἀναλόγως τῶν περιστάσεων, διά τῆς χρησιμοποιήσεως ὅρων καί προτάσεων, οἱ ὁποῖοι δέν ἦσαν μέν οἱ αὐτοί ἀπό κειμένου εἰς κείμενον, ἐσέβοντο ὅμως ὅλοι τό περιεχόμενον τῆς πίστεως. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἀνατολῆς εἰς τήν ἀκολουθίαν τοῦ βαπτίσματος χρησιμοποιεῖ τό σύμβολον τῆς πίστεως Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως. Πιστή εἰς τήν ἰδίαν ἑαυτῆς παράδοσιν ἡ Ἐκκλησία τῆς Δύσεως μεταδίδει εἰς τόν κατηχούμενον τό κείμενον τοῦ συμβόλου τοῦ ἀποκαλουμένου «ἀποστολικοῦ». Ἡ διάφορά αὕτη τῶν διατυπώσεων τῆς πίστεως ἀπό τῆς μιᾶς Ἐκκλησίας εἰς τήν ἄλλην οὐδεμίαν ὑποδηλοῖ καθ᾽ ἑαυτήν ἀπόκλισιν ὡς πρός τό περιεχόμενον τῆς παραδοθείσης καί ἀποδεκτῆς γινομένης πίστεως.
5. Προϋποθέσεις τῆς κοινωνίας πίστεως
(21) Ἡ πρώτη τῶν προϋποθέσεων διά μίαν ἀληθῆ κοινωνίαν μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν εἶναι ὅπως ἑκάστη Ἐκκλησία ἀναφέρηται εἰς τό σύμβολον Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως ὡς εἰς κανόνα ἀναγκαῖον διά τήν κοινωνίαν ταύτην τῆς μιᾶς Ἐκκλησίας, τῆς ἐκτεινομένης ἀνά τήν οἰκουμένην καί διά μέσου τῶν αἰώνων. Ὑπό τήν ἔννοιαν ταύτην ἡ ἀληθής πίστις εἶναι προϋπόθεσις διά μίαν κοινωνίαν ἐν τοῖς μυστηρίοις. Κοινωνία δύναται νά ὑπάρχῃ μόνον μεταξύ ἐκείνων τῶν ἐκκλησιῶν, αἱ ὁποῖαι ἔχουν κοινήν τήν πίστιν, τήν ἱερωσύνην καί τά μυστήρια. Ἀκριβῶς ἐκ τῆς ἀμοιβαίας ταύτης ἀναγνωρίσεως τῆς ταυτότητος καί τῆς μοναδικότητος τῆς πίστεως (ὡς ἄλλως τε τῆς ἱερωσύνης καί τοῦ μυστηρίου), τῆς παραδιδομένης ἐντός ἑκάστης τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, αἱ μέν ἀναγνωρίζονται ὑπό τῶν δέ ὡς ἀληθεῖς Ἐκκλησίαι τοῦ Θεοῦ καί ἕκαστος πιστός γίνεται δεκτός ὡς ἀδελφός ἤ ἀδελφή ἐν τῇ πίστει. Ἀλλά συγχρόνως ἡ πίστις ἐμβαθύνεται καί διαφωτίζεται διά τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας, βιουμένης εἰς ἑκάστην κοινότητα ἐν τοῖς μυστηρίοις. Ὁ ἐκκλησιαστικός οὗτος χαρακτήρ τῆς πίστεως ὡς καρποῦ τῆς μυστηριακῆς ζωῆς ἐκδηλοῦται εἰς διάφορα ἐπίπεδα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου.
(22) Ἐν πρώτοις, διά τῆς τελέσεως τῶν μυστηρίων, ἡ σύναξις τῶν πιστῶν καταγγέλλει τήν πίστιν της, τήν μεταδίδει καί τήν βιώνει.
(23) Ἐπί πλέον, ἐν τῇ τελέσει τῶν μυστηρίων, ἑκάστη τοπική Ἐκκλησία ἐκφράζει τό βαθύτερον εἶναι της. Αὕτη ἀποτελεῖ συνέχειαν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἀποστόλων καί εἶναι ἐν κοινωνίᾳ μετά πασῶν τῶν Ἐκκλησιῶν τῶν μετεχουσῶν μιᾶς καί τῆς αὐτῆς πίστεως καί τελουσῶν τά αὐτά μυστήρια. Ἐν τῇ μυστηριακῇ τελετουργίᾳ τοπικῆς τινος Ἐκκλησίας, αἱ ἄλλαι τοπικαί Ἐκκλησίαι ἀναγνωρίζουν τήν ταυτότητα τῆς πίστεώς των μετά τῆς πίστεως τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς καί ἐνισχύονται ἐξ αὐτοῦ ἐν τῇ ζωῇ τῆς πίστεως. Οὕτως ἡ τέλεσις τῶν μυστηρίων ἐπιβεβαιώνει τήν κοινωνίαν πίστεως μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν, καί φανερώνει αὐτήν. Διά τοῦτο πιστός τις μιᾶς τοπικῆς Ἐκκλησίας βεβαπτισμένος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ταύτῃ, δύναται νά λάβῃ τά μυστήρια εἰς ἄλλην τοπικήν Ἐκκλησίαν. Ἡ κοινωνία αὕτη ἐν τοῖς μυστηρίοις φανερώνει τήν ταυτότητα καί τήν μοναδικότητα τῆς ἀληθοῦς πίστεως, τῆς ὁποίας μετέχουν αἱ Ἐκκλησίαι.
(24) Ἐν τῇ εὐχαριστιακῇ συλλειτουργίᾳ μεταξύ ἐκπροσώπων διαφόρων τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ἡ ταυτότης τῆς πίστεως φανεροῦται ἰδιαιτέρως καἰ ἐνισχύεται δι᾽ αὐτῆς ταύτης τῆς μυστηριακῆς πράξεως. Διά τοῦτο αἱ σύνοδοι, ὅπου οἱ ἐπίσκοποι ὁδηγούμενοι ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐκφράζουν τήν ἀλήθειαν τῆς πίστεως τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι πάντοτε στενῶς συνδεδεμέναι μετά τῆς εὐχαριστιακῆςς τελεσιουργίας. Διά τῆς καταγγελίας τοῦ μοναδικοῦ μυστηρίου τοῦ Χριστοῦ καί διά τῆς συμμετοχῆς εἰς τήν μοναδικήν μυστηριακήν κοινωνίαν, οἱ ἐπίσκοποι, ὁ κλῆρος καί σύμπας ὁ χριστιανικός λαός, ἡνωμένοι μετ᾽ αὐτῶν, δίδουν μαρτυρίαν περί τῆς πίστεως τῆς Ἐκκλησίας.
6. Ἡ ἀληθής πίστις καί ἡ κοινωνία ἐν τοῖς μυστηρίοις
(25) Ἡ ταυτότης πίστεως ἐν τῇ τελέσει τῶν μυστηρίων εἶναι στοιχεῖον οὐσιαστικόν τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας. Ὅμως, διαφορά τις εἰς τήν διατύπωσιν δέν θέτει εἰς κίνδυνον τήν «κοινωνίαν» μεταξύ τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, ἐάν ἑκάστη Ἐκκλησία δύναται νά ἀναγνωρίσῃ ὑπό τήν ποικιλίαν τῶν διατυπώσεων τήν μόνην αὐθεντικήν πίστιν τήν παραληφθεῖσαν ἐκ τῶν Ἀποστόλων.
(26) Κατά τούς αἰῶνας τῆς ἀδιαιρέτου Ἐκκλησίας ἡ ποικιλία θεολογικῶν ἐκφράσεων τῆς μιᾶς καί μόνης διδασκαλίας, δέν ἔθετεν εἰς κίνδυνον τήν μυστηριακήν κοινωνίαν. Ἐπελθόντος τοῦ σχίσματος, ἡ Ἀνατολή καί ἡ Δύσις συνέχισαν νά ἐξελίσσωνται, πράττουσαι ὅμως τοῦτο κεχωρισμένως ἡ μία τῆς ἄλλης. Ἑπομένως δέν ἔσχον πλέον τήν δυνατότητα νά λάβουν ὁμοφώνως ἀποφάσεις ἰσχυούσας τόσον διά τούς μέν, ὅσον καί διά τούς δέ.
(27) Ἡ Ἐκκλησία ὡς «στύλος καί ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας» (Α´ Τιμ. 3,15) φυλάσσει καθαράν καί ἀνόθευτον τήν παρακαταθήκην τῆς πίστεως, μεταδίδουσα πιστῶς αὐτήν εἰς τά μέλη της. Ὅταν ἀπειλῆται ἡ ὑγιαίνουσα διδασκαλία ἤ ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ὑπό αἱρέσεων καί σχισμάτων, ἡ Ἐκκλησία στηριζομένη εἰς τήν Ἁγίαν Γραφήν, εἰς τήν ζῶσαν παράδοσιν καί εἰς τούς ὅρους τῶν προηγούμενων συνόδων, ἀποφαίνεται περί τῆς ὀρθῆς πίστεως αὐθεντικῶς καί ἀλαθήτως ἐν οἰκουμενικῇ συνόδῳ.
(28) Ὅταν καταστῇ ἀναμφίβολον ὅτι αἱ διαφοραί ἀποτελοῦν ἀπόρριψιν προηγουμένων δογμάτων τῆς Ἐκκλησίας καί δέν εἶναι ἁπλαῖ διαφοραί θεολογικῆς ἐκφράσεως, τότε εὑρισκόμεθα φανερῶς ἐνώπιον μιᾶς ἀληθοῦς διαιρέσεως εἰς τήν πίστιν. Δέν ὑπάρχει πλέον δυνατότης μυστηριακῆς κοινωνίας. Διότι ἡ πίστις ὀφείλει νά ὁμολογῆται διά λέξεων, αἱ ὁποῖαι ἐκφράζουν αὐτήν ταύτην τήν ἀλήθειαν. Ἀλλά ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας δύναται νά ἐπιφέρῃ νέας φραστικάς διατυπώσεις τῆς πίστεως, «τῆς ἅπαξ παραδοθείσης τοῖς ἁγίοις» (Ἰουδ. 3), ἐάν νέαι ἱστορικαί καί πολιτιστικαί ἀνάγκαι τό ἀπαιτοῦν, μέ τήν ρητήν θέλησιν νά μήν ἀλλάξῃ αὐτό τοῦτο τό περιεχόμενον τῆς διδασκαλίας. Εἰς τοιαύτας περιπτώσεις ἡ φραστική διατύπωσις δύναται ν᾽ ἀποβῇ καθοριστική διά τήν ὁμοφωνίαν ἐν τῇ πίστει. Πρός τοῦτο ἀπαιτοῦνται στοιχεῖα κρίσεως, ἐπιτρέποντα τήν διάκρισιν μεταξύ τῶν θεμιτῶν ἐξελίξεων, ὑπό τήν ἔμπνευσιν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καί τῶν ἄλλων.
Οὕτως:
(29) Ἡ συνέχεια τῆς παραδόσεως: Ἡ Ἐκκλησία ὀφείλει νά δώσῃ καταλλήλους ἀπαντήσεις εἰς νέα προβλήματα, στηριζομένη εἰς τήν Γραφήν καί ἐν οὐσιώδῃ συμφωνίᾳ καί συνεχείᾳ πρός τάς προγενεστέρας διατυπώσεις τῶν δογμάτων.
(30) Ἡ δοξολογική σημασία τῆς πίστεως: πᾶσα λειτουργική ἐξέλιξις ἐντός μιᾶς τοπικῆς Ἐκκλησίας, ὀφείλει νά παρέχῃ τήν δυνατότητα εἰς τάς λοιπάς νά ἀντιληφθοῦν αὐτήν ὡς σύμφωνον πρός τό μυστήριον τῆς σωτηρίας, ὑφ᾽ οἵαν μορφήν τό τμῆμα τοῦτο ἐδέχθη καί ὑμνεῖ τό μυστήριον τοῦτο.
(31) Ἡ σωτηριολογική σημασία τῆς πίστεως: πᾶσα ἔκφρασις τῆς πίστεως ὀφείλει νά ἀποβλέπῃ εἰς τόν τελικόν προορισμόν τοῦ ἀνθρώπου, τέκνου τοῦ Θεοῦ κατά χάριν, εἰς τήν θέωσιν αὐτοῦ διά τῆς νίκης ἐπί τοῦ θανάτου καί εἰς τήν μεταμόρφωσιν τῆς κτίσεως.
(32) Ἐάν μία διατύπωσις τῆς πίστεως ἀντιφάσκῃ εἰς οἱονδήποτε τῶν κριτηρίων τούτων, καθίσταται ἐμπόδιον εἰς τήν κοινωνίαν. Ἐάν ἀντιθέτως, συγκεκριμένη τις διατύπωσις τῆς πίστεως δέν ἀντιφάσκῃ πρός οὐδέν τῶν κριτηρίων τούτων, τότε ἡ ἔκφρασις αὕτη δύναται νά θεωρηθῇ ὡς νόμιμος ἔκφρασις τῆς πίστεως, μή καθιστῶσα ἀδύνατον τήν μυστηριακήν κοινωνίαν.
(33) Τοῦτο ἀπαιτεῖ ὅπως ἡ θεολογία τῶν «θεολογουμένων» τύχῃ σοβαρᾶς ἐξετάσεως. Εἶναι ἐπίσης ἀναγκαῖον νά διασαφηνισθῇ ποία συγκεκριμένη ἐξέλιξις ἐπελθοῦσα ἐντός ἑνός τμήματος τῆς χριστιανωσύνης θά ἠδύνατο νά θεωρηθῇ ὑπό τοῦ ἄλλου τμήματος ὡς θεμιτή ἐξέλιξις. Ἐπί πλέον πρέπει νά ἀναγνωρίσωμεν ὅτι συχνάκις ἡ ἔννοια τῶν λέξεων ἤλλαξε κατά τήν ροήν τοῦ χρόνου. Διά τοῦτο ὀφείλομεν νά καταβάλλωμεν προσπάθειαν διά νά ἐννοῶμεν πᾶσαν διατύπωσιν συμφώνως πρός τήν πρόθεσιν τῶν συντακτῶν της, εἰς τρόπον ὥστε νά μή εἰσάγωμεν ξένα στοιχεῖα οὐδέ νά παραμερίζωμεν ἄλλα, τά ὁποῖα, κατά τήν γνώμην τῶν συντακτῶν, ἦσαν ἐκτός πάσης ἀμφισβητήσεως.
7. Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῇ πίστει καί τοῖς μυστηρίοις
(34) Ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, τά λειτουργήματα ὑπάρχουν πρό παντός διά νά διατηρήσουν, αὐξήσουν καί κατοχυρώσουν τήν κοινωνίαν ἐν τῇ πίστει καί τοίς μυστηρίοις. Οἱ ἐπίσκοποι, λειτουργοί τῶν μυστηρίων καί διδάσκαλοι τῆς πίστεως, βοηθούμενοι ὑπό τῶν λοιπῶν λειτουργῶν, καταγγέλλουν τήν πίστιν τῆς Ἐκκλησίας, ἐκφράζουν τό περιεχόμενόν της καί τάς ἀπαιτήσεις της διά τήν χριστιανικήν ζωήν, καί τήν ὑπερασπίζουν ἀπό τῶν ἐσφαλμένων ἑρμηνειῶν, αἱ ὁποῖαι θά ἠλλοίωναν ἤ θά διακύβευον τήν ἀλήθειαν τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας.
(35) Αἱ φιλανθρωπικαί δραστηριότητες τῶν λειτουργῶν ἤ αἱ θέσεις τάς ὁποίας λαμβάνουν ἔναντι τῶν προβλημάτων μιᾶς ἐποχῆς καί ἑνός δεδομένου περιβάλλοντος εἶναι ἀχώριστοι, ἀφ᾽ ἑνός μέν ἀπό τῶν λειτουργιῶν τῆς ἀναγγελίας καί τῆς διδασκαλίας τῆς πίστεως, ἀφ᾽ ἑτέρου δέ ἀπό τῆς τελέσεως τῆς λατρείας καί τῶν μυστηρίων.
(36) Τοιουτοτρόπως, ἡ ἑνότης πίστεως ἐντός τοπικῆς τινος Ἐκκλησίας καί μεταξύ τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν ἔχει ὡς ἐγγυητήν καί κριτήν τόν ἐπίσκοπον, μάρτυρα τῆς παραδόσεως, ἐν κοινωνίᾳ πρός τόν λαόν του. Ἡ ἑνότης τῆς πίστεως εἶναι ἀχώριστος ἀπό τῆς ἑνότητος τῆς μυστηριακῆς ζωῆς. Ἡ κοινωνία ἐν τῇ πίστει καί ἡ κοινωνία ἐν τοῖς μυστηρίοις δέν εἶναι δύο διακεκριμέναι πραγματικότητες. Εἶναι δύο ὄψεις μιᾶς καί τῆς αὐτῆς πραγματικότητος, τήν ὁποίαν τό Ἅγιον Πνεῦμα προάγει, αὐξάνει καί διαφυλάσσει παρά τοῖς πιστοῖς.
Β. Τά μυστήρια τῆς χριστιανικῆς μυήσεως:
Ἡ σχέσις αὐτῶν πρός τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας
(37) Ἡ χριστιανική μύησις ἀποτελεῖ ἑνιαῖον ὅλον, ἐν τῷ ὁποίῳ τό χρῖσμα εἶναι ἡ τελείωσις τοῦ βαπτίσματος, ἡ δέ θεία εὐχαριστία ἡ ὁλοκλήρωσις ἀμφοτέρων. Ἡ ἑνότης τοῦ βαπτίσματος, τοῦ χρίσματος καί τῆς εὐχαριστίας εἰς μίαν καί μόνην μυστηριακήν πραγματικότητα δέν ἔρχεται, ἐν τούτοις, εἰς ἀντίθεσιν πρός τήν ἰδιαιτερότητά των. Οὕτω, τό βάπτισμα ἔν ὕδατι καί ἐν Πνεύματι εἶναι ἡ συμμετοχή εἰς τόν θάνατον καί τήν ἀνάστασιν τοῦ Χριστοῦ καί ἡ νέα γέννησις διά τῆς χάριτος. Τό χρῖσμα εἶναι ἡ δωρεά τοῦ Πνεύματος εἰς τόν βαπτιζόμενον ὡς δωρεά προσωπική. Λαμβανομένη μέ τάς ἀπαιτουμένας προϋποθέσεις, ἡ εὐχαριστία διά τῆς κοινωνίας εἰς τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου χορηγεῖ τήν συμμετοχήν εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, συμπεριλαμβανομένων τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν, τῆς κοινωνίας εἰς τήν θείαν ζωήν καθ᾽ ἑαυτήν καί τῆς συμμετοχῆς εἰς τήν ἐσχατολογικήν κοινότητα.
(38) Ἡ ἱστορία τῶν βαπτισματικῶν ἀκολουθιῶν εἰς τήν Ἀνατολήν καί τήν Δύσιν, ὡς ἐπίσης καί ὁ τρόπος κατά τόν ὁποῖον οἱ κοινοί Πατέρες ἡμῶν ἡρμήνευσαν τήν δογματικήν σημασίαν τῶν ἀκολουθιῶν τούτων, δεικνύουν σαφῶς ὅτι τά τρία μυστήρια τῆς χριστιανικῆς μυήσεως ἀπαρτίζουν μίαν ἑνότητα. Ἡ ἑνότης αὕτη τονίζεται ρητῶς ἀπό τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν. Ἀπό τῆς πλευρᾶς της, ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία διατηρεῖ ἐπίσης τήν ἑνότητα ταύτην. Οὕτω, τό νέον ρωμαϊκόν Τυπικόν τῆς μυήσεως διακηρύττει ὅτι «τά τρία μυστήρια τῆς χριστιανικῆς μυήσεως εἶναι τόσον στενῶς ἡνωμένα μεταξύ τῶν, ὥστε νά ὁδηγοῦν τούς πιστούς εἰς τήν πλήρη ἱκανότητα νά ἐκπληροῦν τήν ἀποστολήν πού ἔχει ἐν τῷ κόσμῳ τό σύνολον τοῦ χριστιανικοῦ λαοῦ».
(39) Τό πρότυπον τῆς χορηγήσεως τῶν μυστηρίων, τό ὁποῖον ἀνεπτύχθη ἐνωρίς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἀποκαλύπτει πῶς αὕτη ἀντελαμβάνετο τά διάφορα στάδια τῆς μυήσεως, διά τῶν ὁποίων τελεῖται θεολογικῶς καί λειτουργικῶς ἡ ἐνσωμάτωσις εἰς τόν Χριστόν καί ἡ ἐν αὐτῷ αὔξησις διά τῆς εἰσόδου εἰς τήν Ἐκκλησίαν καί διά τῆς κοινωνίας εἰς τό Σῶμα καί τό Αἷμα αὐτοῦ ἐντός τῆς Ἐκκλησίας. Πάντα ταῦτα πραγματοῦνται διά τοῦ αὐτοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖον καθιστᾷ τόν πιστόν μέλος τοῦ Σώματος τοῦ Κυρίου.
(40) Τό ἀρχαῖον τοῦτο πρότυπον περιελάμβανε τά ἀκόλουθα στοιχεῖα:
(41) α. Διά τούς ἐνήλικας, μίαν περίοδον πνευματικῆς δοκιμασίας καί καταρτίσεως, κατά τήν διάρκειαν τῆς ὁποίας οἱ κατηχούμενοι κατηρτίζοντο ἐν ὄψει τῆς τελικῆς αὐτῶν ἐνσωματώσεως εἰς τήν Ἐκκλησίαν.
(42) β. Τό ὑπό τοῦ ἐπισκόπου, περιστοιχουμένου ὑπό τῶν ἱερέων καί τῶν διακόνων, ἤ τό ὑπό τῶν ἱερέων, συμπαραστατουμένων ὑπό τῶν διακόνων, χορηγούμενον βάπτισμα, τοῦ ὁποίου προηγεῖτο ἡ ὁμολογία πίστεως καί διάφοροι δεήσεις καί λειτουργικαί πράξεις.
(43) γ. Τό χρῖσμα ὑπό τοῦ ἐπισκόπου ἐν τῇ Δύσει, ἐν δέ τῇ Ἀνατολῇ ἀπόντος αὐτοῦ καί ὑπό τοῦ πρεσβυτέρου, διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν ἤ τῆς χρίσεως δι᾽ Ἁγίου Μύρου ἤ δι᾽ ἀμφοτέρων.
(44) δ. Τήν τέλεσιν τῆς Θείας Εὐχαριστίας, κατά τήν διάρκειαν τῆς ὁποίας ὁλοκληροῦτο ἡ ἐνσωμάτωσις τοῦ νεοβαπτισθέντος καί χρισθέντος εἰς τήν Ἐκκλησίαν, ὡς Σῶμα Χριστοῦ.
(45) Τά τρία ταῦτα μυστήρια ἐχορηγοῦντο κατά τήν διάρκειαν μιᾶς καί τῆς αὐτῆς λειτουργικῆς ἑνιαίας ἱεροτελεστίας. Ἠκολούθει μία περίοδος περαιτέρω κατηχητικῆς καί πνευματικῆς ὡριμάνσεως διά τῆς διαπαιδαγωγήσεως καί τῆς συχνῆς μετοχῆς εἰς τήν εὐχαριστίαν.
(46) Τό πρότυπον τοῦτο παραμένει τό ἰδεῶδες διά τάς δύο Ἐκκλησίας, ἐπειδή ἀνταποκρίνεται τό ἀκριβέστερον δυνατόν εἰς τήν οἰκείωσιν τῆς ἁγιογραφικῆς καί πατερικῆς παραδόσεως, ἡ ὁποία ἦτο ἔργον τῶν πρώτων χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν, αἵτινες ἔζων ἐν πλήρει κοινωνίᾳ μεταξύ των.
(47) Ὁ ἀρχῆθεν ἀσκούμενος νηπιοβαπτισμός κατέστη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἡ συνηθεστέρα πράξις διά τήν ἀποδοχήν τῶν νεοφύτων εἰς τήν πληρότητα τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ἐξ ἑτέρου ἐγίνοντο κατά τόπους ὡρισμέναι ἀλλαγαί εἰς τήν λειτουργικήν παράδοσιν, ἀφοῦ ἐλήφθησαν ὑπ᾽ ὄψιν οἱ ποιμαντικαί ἀνάγκαι τῶν πιστῶν. Αἱ ἀλλαγαί αὐταί δέν ἔθιξαν τήν θεολογικήν ἀντίληψιν περί τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι θεμελιώδους ἑνότητος τῆς ὅλης πράξεως τῆς χριστιανικῆς μυήσεως.
(48) Εἰς τήν Ἀνατολήν διετηρήθη ἡ ἐν χρόνῳ ἑνότης τῆς λειτουργικῆς τελέσεως τῶν τριῶν μυστηρίων. Τοιουτοτρόπως ἐτονίσθησαν ἡ ἑνότης τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἡ πληρότης τῆς ἐνσωματώσεως τοῦ νηπίου εἰς τήν μυστηριακήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας. Εἰς τήν Δύσιν προετιμήθη συχνάκις ἡ ἀναβολή τοῦ χρίσματος, ὥστε νά διατηρηθῇ ἡ ἐπαφή τοῦ βαπτισθέντος μέ τόν ἐπίσκοπον. Τοιουτοτρόπως, οἱ ἱερεῖς δέν εἶχον συνήθως τό δικαίωμα νά χορηγοῦν τό χρῖσμα.
(49) Τά οὐσιώδη σημεῖα τῆς περί τοῦ βαπτίσματος διδασκαλίας, εἰς τά ὁποῖα αἱ δύο Ἐκκλησίαι συμφωνοῦν, εἶναι τά ἐξῆς:
α. Ἡ ἀναγκαιότης τοῦ βαπτίσματος διά τήν σωτηρίαν.
β. Τά ἀποτελέσματα τοῦ βαπτίσματος, ἰδιαιτέρως δέ ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος καί ἡ καινή ἐν Χριστῷ ζωή.
γ. Ἡ διά τοῦ βαπτίσματος ἐνσωμάτωσις εἰς τήν Ἐκκλησίαν.
δ. Ἡ σχέσις τοῦ βαπτίσματος πρός τό μυστήριον τῆς Ἁγίας Τριάδος.
ε. Ὁ οὐσιώδης δεσμός τοῦ βαπτίσματος πρός τόν θάνατον καί τήν ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου.
στ. Ὁ ρόλος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τό βάπτισμα.
ζ. Ἡ ἀναγκαιότης τῆς χρήσεως εἰς τό βάπτισμα ὕδατος, τό ὁποῖον δεικνύει τόν χαρακτῆρα τοῦ βαπτίσματος ὡς λουτροῦ παλιγγενεσίας.
(50) Αἱ ὑπάρχουσαι διαφοραί μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν ὡς πρός τό βάπτισμα εἶναι:
α. Ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία, καίτοι ἀναγνωρίζει τήν πρωταρχικήν σπουδαιότητα τοῦ διά καταδύσεως βαπτίσματος, τελεῖ συνήθως τό δι᾽ ἐπιχύσεως βάπτισμα.
β. Ἐν τῇ Ρωμαιοκαθολικῇ Ἐκκλησίᾳ ὁ διάκονος δύναται νά τελέσῃ τό βάπτισμα.
(51) Ἐπιπροσθέτως, εἰς ὡρισμένας λατινικάς Ἐκκλησίας, διά ποιμαντικούς λόγους, ὡς ἐπί παραδείγματι διά τήν καλλιτέραν προπαρασκευήν τῶν πρός χρῖσιν ἐν τῇ ἀρχῇ τῆς ἐφηβείας, διεδόθη βαθμιαίως τό ἔθιμον νά γίνωνται δεκτοί εἰς τήν πρώτην Εὐχαριστίαν βεβαπτισμένοι, μή λαβόντες εἰσέτι τό χρῖσμα, μολονότι αἱ κανονικαί διατάξεις, αἱ ὁποῖαι ἀπήτουν τήν παραδοσιακήν τάξιν τῶν μυστηρίων τῆς χριστιανικῆς μυήσεως, οὐδέποτε κατηργήθησαν. Ἡ ἀναστροφή αὐτή, ἡ ὁποία προκαλεῖ κατανοητάς ἀντιρρήσεις ἤ ἐπιφυλάξεις τόσον ἀπό πλευρᾶς Ὀρθοδόξων, ὅσον καί ἀπό πλευρᾶς ὡρισμένων Ρωμαιοκαθολικῶν, ἀπαιτεῖ ἐμβριθῆ θεολογικήν μελέτην, διότι ἡ ποιμαντική πράξις δέν πρέπει ποτέ νά λησμονῇ τήν σημασίαν τῆς ἀρχαίας παραδόσεως καί τήν δογματικήν αὐτῆς σπουδαιότητα. Πρέπει ἐξ ἄλλου νά σημειωθῇ ἐνταῦθα, ὅτι κατά τήν νῦν ἰσχύουσαν πρᾶξιν τῆς Λατινικῆς Ἐκκλησίας, ἐάν τό βάπτισμα χορηγηθῇ εἰς πρόσωπα ἡλικίας μεγαλυτέρας τῶν ἑπτά ἐτῶν, ἀκολουθεῖ πάντοτε ἡ χορήγησις τοῦ χρίσματος καί ἡ συμμετοχή εἰς τήν Θείαν Εὐχαριστίαν.
(52) Συγχρόνως, ἀπασχολεῖ τάς δύο Ἐκκλησίας ἡ ἀνάγκη ἐξασφαλίσεως τῆς πνευματικῆς καταρτίσεως τοῦ νεοφύτου εἰς τήν πίστην. Διά τοῦτο, θεωροῦν ἀναγκαῖον νά ὑπογραμμίσουν, ἀφ᾽ ἑνός ὅτι ὑπάρχει ἀναγκαῖος σύνδεσμος μεταξύ τῆς ὑπερτάτης ἐνεργείας τοῦ Πνεύματος, τό ὁποῖον διά τῶν τριῶν μυστηρίων πραγματοποιεῖ τῆν πλήρη ἐνσωμάτωσιν τοῦ προσώπου εἰς τήν ζωήν τῆς Ἐκκλησίας, τῆς ἀπαντήσεώς τοῦ καί τῆς ἀπαντήσεως τῆς κοινότητος εἰς τήν ὁποίαν ἀνήκει, ἀφ᾽ ἑτέρου ὅτι ὁ πλήρης φωτισμός τῆς πίστεως δέν εἶναι δυνατός εἰμή ὅταν ὁ νεόφυτος, ἀνεξαρτήτως ἡλικίας, ἔχῃ λάβει τά μυστήρια τῆς χριστιανικῆς μυήσεως.
(53) Ἐπισημαίνεται τέλος ὅτι ἡ Σύνοδος τῆς Κωνσταντινουπόλεως, εἰς τήν ὁποίαν αἱ δύο Ἐκκλησίαι μετέσχον ἀπό κοινοῦ τό 879-880, καθώρισεν ὅπως ἕκαστος θρόνος διατηρήσῃ τά ἀρχαῖα ἔθη τῆς παραδόσεώς του, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρώμης διατηρούσης τά ἴδια ἔθη καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως τά ἑαυτῆς, καθώς ἐπίσης καί τῶν θρόνων τῆς Ἀνατολῆς (cf. Mansi XVII, 489 B).
Μπάρι, 16 Ἰουνίου 1987